Giáo án Văn 10 bài Nhàn (Nguyễn Bỉnh Khiêm)

Tìm hiểu chung

Sử dụng kĩ thuật động não

GV: Dựa vào Sgk và những hiểu biết của mình, em hãy nêu những nét chính về tác giả?

HS: Đọc, tóm tắt

GV: Mở rộng vài nét về tác giả và nội dung sáng tác của thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm

+ Lúc còn trẻ Nguyễn Bỉnh Khiêm là danh nho ẩn dật. Năm 44 tuổi mới đi thi và đỗ Trạng Nguyên thời Mạc Đăng Doanh. Làm quan 8 năm dâng sớ chém 18 lộng thần không được, về quê lấy hiệu là Bạch Vân cư sĩ mở trường dạy học và được học trò suy tôn là Tuyết Giang phu tử.

– Dù là lúc làm quan hay khi về quê ở ẩn, mở trường dạy học thì Nguyễn Bỉnh Khiêm vẫn nặng lòng với đất nước với thời đại. Ông là không chỉ là một nhà thơ lớn mà còn là một nhân vật lịch sử quan trọng có ảnh hưởng lớn tới thế cục của thời đại.

Bài thơ Nhàn được rút từ tập thơ nào? Em hãy giới thiệu vài nét khái quát về văn bản?

Học sinh căn cứ vào tiểu dẫn để trả lời

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả: Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 - 1585)

- Hiệu: Bạch Vân cư sĩ, phong Trạng Trình, được tôn xưng là Tuyết Giang Phu Tử

a. Cuộc đời

– Xuất thân từ gia đình trí thức phong kiến, được hưởng một quá trình giáo dục đầy đủ và bài bản

– Có cuộc đời từng trải, chứng kiến nhiều biến cố bão táp của thời đại

b. Con người

– Học vấn uyên thâm

– Thanh cao, chính trực

– Nặng mối tiên ưu

c. Sự nghiệp văn học

– Bạch Vân am thi tập (700 bài) Bạch Vân quốc ngữ thi tập (~ 170 bài), ngoài ra có một số lời sấm ký lưu truyền trong dân gian

– Nội dung: với các chủ đề triết lí, giáo huấn, thế sự

2. Bài thơ

- Viết bằng chữ Nôm, thuộc Bạch Vân quốc ngữ thi tập, bài số 73 – Nhan đề do người đời sau đặt

– Thể thơ Thất ngôn bát cú Đường luật

Đọc hiểu văn bản

GV: Hướng dẫn học sinh đọc bài thơ với yêu cầu nhịp 2/2/3 và 4/3 chậm rãi, ung dung, thanh thản

- Giải thích từ khó theo chú thích Sgk

Hoạt động nhóm, sử dụng kĩ thuật khăn phủ bàn. Học sinh thảo luận theo bàn (hai học sinh một nhóm)

Cách dùng số từ, danh từ trong câu thơ thứ nhất và nhịp điệu trong hai câu thơ đầu có gì đáng chú ý. Từ đó em cảm nhận như thế nào về hoàn cảnh và cuộc sống của tác giả?

HS: Thảo luận nhóm, trình bày ý kiến

GV: Định hướng cho học sinh

GV: Trong hai câu luận, những hình ảnh về sự vật nào được xuất hiện. Những sự vật và hình ảnh đó gợi cho em cảm nhận như thế nào về cách sống của nhà thơ?

HS: Suy nghĩ, trả lời

GV: Nhấn mạnh - Nhàn là mùa nào thức nấy. Những sản vật không phải cao lương mĩ vị mà đậm màu sắc thôn quê...Để có được sự an nhiên, tĩnh tại trong tâm hồn như vậy phải là một người có nhận thức sâu sắc của cuộc đời. Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng nhận thấy lòng tham chính là căn nguyên của tội lỗi. Bởi vậy mà ông hướng đến lối sống thanh bạch, giản dị, thuận theo tự nhiên

Sử dụng kĩ thuật động não

GV: Trong hai câu thực tác giả sử dụng những biện pháp nghệ thuật gì?

HS: Trả lời

GV: Em hiểu thế nào về nơi vắng vẻ – chốn lao xao? Từ đó em hiểu thế về cách nói: Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ/ Người khôn, người đến chốn lao xao?

Học sinh giải nghĩa hai từ Vắng vẻ và lao xao

GV: Nhận xét

- Trong cuộc sống hàng ngày, với Nguyễn Bỉnh Khiêm, lối sống Nhàn là hoà hợp với đời sống lao động bình dị, an nhiên vui vẻ tránh xa vòng danh lợi, bon chen chốn vinh hoa, phú quý.

GV: Câu 7, 8 thể hiện nhân cách gì của nhà thơ? Từ đó em hiểu thế nào về quan niệm sống “nhàn”

của nhà thơ?

HS: Trả lời

GV: Gợi ý chung

II. Đọc hiểu văn bản

1. Đọc hiểu – giải thích từ khó

2. Tìm hiểu văn bản

a. Vẻ đẹp cuộc sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm

* Hai câu đề:

– Câu 1: Một mai, một cuốc, một cần câu à Gợi liên tưởng tới hình ảnh: Ngư – tiều – canh – mục

+ Sử dụng thủ pháp liệt kê: mai, cuốc, cần câu

+ Điệp từ: một

+ Nhịp thơ 2/2/3

→ Hình ảnh lão nông tri điền với cuộc sống đạm bạc, giản dị nơi thôn dã

– Câu 2:

+ Từ láy: thơ thẩn

+ Cụm từ: Dầu ai vui thú nào

→ Cuộc sống ung dung tự tại

→ Lối sống vui thú điền viên, an nhiên tự tại

* Hai câu luận

– Hình ảnh thiên nhiên: bốn mùa tuần hoàn Xuân – Hạ – Thu – Đông

– Món ăn dân dã: măng trúc, giá

– Sinh hoạt: tắm hồ sen, tắm ao

phép đối + liệt kê tạo âm hưởng thư thái, tận hưởng → Lối sống hoà hợp, thuận theo tự nhiên

=> Đó là cuộc sống thuần hậu, thể hiện sự ung dung trong phong thái thảnh thơi, vô sự trong long, vui thú với điền viên

b. Vẻ đẹp nhân cách của Nguyễn Bỉnh Khiêm

* Hai câu thực

– Thủ pháp đối lập và cách nói ẩn dụ

+ Ta dại ↔ Người khôn

+ Nơi vắng vẻ ↔ chốn lao xao → hình ảnh ẩn dụ: Nơi vắng vẻ là nơi tĩnh tại của thiên nhiên, nơi tâm hồn tìm thấy sự thảnh thơi; chốn lao xao là nơi quan trường, nơi bon chen quyền lực và danh lợi

→ Phác hoạ hình ảnh về lối sống của hai kiểu người Dại – Khôn → triết lí về Dại – Khôn của cuộc đời cũng là cách hành xử của tầng lớp nho sĩ thời bấy giờ. Cách nói ngược, hóm hỉnh, thâm trầm mà ý vị

* Hai câu kết:

+ Điển tích: Rượu đến cội cây, sẽ uống, Phú quý tựa chiêm bao

+ Nhìn xem: biểu hiện thế đứng từ bên ngoài, coi thường danh lợi

→ Khẳng định lối sống mà mình đã chủ động lựa chọn, đứng ngoài vòng cám dỗ của vinh hoa phú quý

=> Nguyễn Bỉnh Khiêm cảm thấy an nhiên, vui vẻ bởi thi sĩ được hoà hợp với tự nhiên, nương theo tự nhiên để di dưỡng tinh thần, đồng thời giữ được cột cách thanh cao, không bị cuốn vào vòng danh lợi tầm thường

Tổng kết

Sử dụng kĩ thuật động não

GV: Qua việc tìm hiểu bài thơ, em hiểu gì về nghệ thuật và ý nghĩa bài thơ?

HS: Suy nghĩ, trả lời

GV: Triết lí Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm là một phép ứng xử trước thời thế để giữ tròn thanh danh của tầng lớp Nho sĩ thế kỉ XVI-XVII. Em có suy nghĩ như thế nào về triết lí Nhàn đặt trong hoàn cảnh thời đại ngày nay?

GV: Gợi ý chung – liên hệ giáo dục học sinh

III. Tổng kết.

1. Nghệ thuật.

- Sử dụng phép đối, điển cố

- Ngôn từ mộc mạc, tự nhiên mà ý vị, giàu chất triết lí.

2. Ý nghĩa văn bản

Vẻ đẹp nhân cách của tác giả: thái độ coi thường danh lợi, giữ cốt cách thanh cao trong mọi cảnh ngộ đời sống.