Ôn tập kiến thức tiếng Việt (Chuyên đề Văn ôn thi Tốt nghiệp 2025)

Trang trước Trang sau

Chuyên đề Ôn tập kiến thức tiếng Việt có trong bộ 5 Chuyên đề ôn thi Tốt nghiệp Ngữ văn năm 2025 đầy đủ lý thuyết và bài tập đa dạng có lời giải giúp học sinh có thêm tài liệu ôn tập cho bài thi tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn.

Xem thử Đề thi Tốt nghiệp Văn 2025 Xem thử Chuyên đề ôn thi Tốt nghiệp Văn

Chỉ từ 350k mua trọn bộ Chuyên đề Ngữ văn ôn thi Tốt nghiệp 2025 theo cấu trúc mới bản word có lời giải chi tiết:

PHẦN 1. BIỆN PHÁP TU TỪ NÓI MỈA

I. Lí thuyết

1. Khái niệm

– Nói mỉa là biện pháp tu từ thể hiện thái độ mỉa mai hay sự đánh giá mang tính phủ định ngầm ẩn của người nói, người viết đối với sự vật, sự việc được đề cập.

Ví dụ: Anh chị làm tôi đẹp mặt quá!

→ Từ đẹp mặt ở đây có ngụ ý đánh giá là mất mặt.

– Trong nói mỉa, người nói tạo ra sự mâu thuẫn cố ý giữa phần hiển ngôn và phần hàm ngôn của một lời nói hay của cả chuỗi phát ngôn:

+ Phần hiển ngôn: Thái độ tán thành, khen ngợi hoặc trung lập khách quan.

+ Phần hàm ngôn: Thái độ phủ nhận hoặc dè bỉu.

→ Tác dụng: châm biếm.

2. Dấu hiệu nhận biết

– Trong lời nói xuất hiện những từ, cụm từ vốn thể hiện chiều hướng đánh giá tiêu cực về một đối tượng: hay ho, hay hớm, đẹp mặt, tốt mã, làm cả thiên hạ, ăn trắng mặc trơn, mèo mù vớ cá rán,…

– Người nói, người viết nêu những tình huống, điều kiện phi lí gắn với khả năng, hành động, sự việc đang được nói tới.

– Có sự pha trộn đáng ngờ giữa kiểu nói lịch sự và nói quá.

– Có sự xuất hiện của yếu tố nhại trong phát ngôn.

– Có sự thay đổi bất ngờ về cách trần thuật hay giọng điệu trần thuật ngay trong một đoạn văn.

3. Tác dụng

– Phê phán sâu cay: Gián tiếp chỉ trích hoặc chế giễu một cách tinh tế, khiến người nghe/đọc cảm nhận rõ ý nghĩa mà không cần nói thẳng.

– Tạo ấn tượng mạnh: Gây chú ý, khơi gợi suy ngẫm qua cách diễn đạt đầy châm biếm và hàm ý.

– Tăng tính hài hước: Làm cho lời nói trở nên thú vị, đôi khi nhẹ nhàng giảm bớt tính gay gắt của lời phê bình

II. Bài tập vận dụng

Bài 1. Chỉ ra và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ nói mỉa trong các trường hợp sau:

a. - Thế sao bác cũng chủ trương cải cách trong báo của bác?

- Là vì tôi cũng như bác giai. Phụ nữ nghĩa là vợ con chị em người khác, chứ không phải vợ con chị em của tôi. Gia đình tôi thì cứ phải theo cổ, không được có hạng đàn bà ăn mặc tân thời nay khiêu vũ, mai chợ phiên, rồi về nhà chửi lại mẹ chồng bằng những lí thuyết bình quyền với giải phóng!

Ông nhà báo nói một cách quả quyết như những nhà văn sĩ cấp tiến làm cho nhà mĩ thuật cũng hăng hái nói tiếp:

- Đối với tôi ấy à?... Đàn bà cứ nhốt trong buồng. Mợ đã hiểu ra chưa?

(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)

b. A-mê-li-a rất tán thành cuộc hôn nhân của anh trai, đúng như tính tình khôn ngoan của một thiếu nữ trẻ tuổi như cô ta.

(Uy-li-am Thác-cơ-rây, Hội chợ phù hoa)

c. Mỗi khi xuống nhà ăn cơm, cô lại khoác tay Giô đi, như là một điều dĩ nhiên; cô đã ngồi cạnh Giô trên chiếc xe riêng mui trần của anh ta (Giô thật là một con hươu đầu đàn lẫm liệt, vì anh ta ngồi rất bình thản trên xe tự điều khiển lấy đôi ngựa xám của mình).

(Uy-li-am Thác-cơ-rây, Hội chợ phù hoa)

d. Tri phủ Xuân Trường được mấy niên,

Nhờ trời hạt ấy cũng bình yên.

Chữ "thôi" chữ "cứu" không phê đến,

Ông chỉ quen phê một chữ "tiền"!

(Trần Tế Xương, Bỡn tri phủ Xuân Trường)

Trả lời:

a. “Ông nhà báo nói một cách quả quyết như những nhà văn sĩ cấp tiến”: Những lời nhà báo vừa nói (Gia đình tôi thì cứ phải theo cổ…) thật sự không hề “cấp tiến” mà ngược lại rất hủ lậu.

b. “Đúng như tính tình khôn ngoan của một thiếu nữ trẻ tuổi như cô ta”: Thiếu nữ trẻ tuổi thường bồng bột, ngây thơ, nông nổi, A-mê-li-a cũng vậy. Chính vì không khôn ngoan nên A-mê-li-a bị Rê-béc-ca lừa gạt, tin vào tình bạn của cô đối với mình.

c. “Giô thật là một con hươu đầu đàn lẫm liệt, vì anh ta ngồi rất bình thản trên xe tự điều khiển lấy đôi ngựa xám của mình”: Với giới thượng lưu Anh thế kỉ XIX thì chuyện tụ điều khiển xe ngựa là chuyện bình tượng, nhưng với Giô thì việc điều khiển xe lại lẫm liệt vì anh ta quá béo, lười biếng và thụ động.

d. Mâu thuẫn giữa sự “bình yên” của hạt Xuân Trường và vị tri phủ quen làm việc bằng tiền, cho thấy sự nhiễu nhương, thối nát của xã hội giấu dưới vẻ bề ngoài bình thường, êm ả.

Tác dụng: Bộc lộ thái độ mỉa mai, châm biếm, tạo hiệu quả hài hước cho văn bản.

Bài 2. Xác định biện pháp tu từ nói mỉa và phân tích hiệu quả của nó ở từng trường hợp sau đây:

a. Công chúng luôn vỗ tay hoan hô Xuân, còn trên khán đài, đức vua Xiêm đã lộ ra mặt rồng tất cả sự thịnh nộ của vị thiên tử thế thiên hành đạo ở cái nước có hàng triệu con voi.

(Vũ trọng Phụng, Số đỏ)

b. Trên mép ông, ông đã bao công trình mới cấy được từng ấy râu. [...] Thì sau hết, những lông tơ nó cũng dài ra, và trông rõ hơn. Và đến bây giờ, đứng ở hai bên miệng ông, nó hình thành hai cái dấu chua nghĩa (...)

(Nguyễn Công Hoan, Đồng hào có ma)

Trả lời:

a.  Biện pháp tu từ nói mỉa: “mặt rồng”; “vị thiên tử” có tác dụng:

- Nhấn mạnh sự tức giận của đức vua Xiêm, một người quyền cao chức trọng giống như một con rồng, một vị thiên tử. 

- Phê phán nhà vua bởi ông dùng quyền lực của mình không đúng chỗ, cơn thịnh nộ ấy đang khiến đức vua trở nên thiếu uy quyền và trở nên nực cười.

b. Biện pháp tu từ nói mỉa: “bao công trình”, “dấu chua”, “từng ấy” có tác dụng:

- Cho người đọc thấy được rằng ông quan này vơ vét của cải, lấy cả những đồng hào lẻ của nên nên mất công đi cấy râu cho đến khi nó mọc lông tơ thì cái râu đó không rõ nữa.

- Phê phán bọn cường hào ác bá ngày xưa, cái tính tham lam vơ vét táng tận lương tâm của chúng xuất phát từ bên trong nên có nhân tạo bề ngoài như thế nào cũng không hề che giấu được.

Bài 3. Tìm những từ ngữ thể hiện biện pháp tu từ nói mỉa trong các ngữ liệu sau (trích từ truyện “Vi hành” của Nguyễn Ái Quốc):

a) Tôi nhớ chuyện vua Thuấn, vì muốn đích thân tai nghe mắt thấy dân có bằng lòng mình không, nên cải trang làm dân cày đi dò la khắp xứ. [...] Bên cạnh những bậc cải trang vĩ đại ấy muốn đi sâu vào cuộc sống của nhân dân, ngày nay còn có những ông hoàng, ông chúa, để tiện việc riêng và vì những lí do không cao thượng bằng, cũng “vi hành” đấy.

b) Tôi không được rõ ý đồ của nhà “vi hành” của chúng ta ra sao. Phải chăng là ngài muốn biết dân Pháp, dưới quyền ngự trị của bạn ngài là A-lếch-xăng Đệ nhất, có được sung sướng, có được uống nhiều rượu và được hút nhiều thuốc phiện bằng dân Nam dưới quyền ngự trị của ngài, hay không?

c) Cô không thể tưởng tượng được cảnh đón tiếp tốt đẹp người ta dành cho chúng tôi ở đây. Quần chúng cử là tự phát mà biểu lộ nhiệt tình khi vừa thoảng thấy một đồng bào ta. Những tiếng "Hắn đấy!” hay “Xem hắn kia!" là những lời chào mừng kín đáo và kính trọng mà chúng tôi thường gặp dọc đường.

d) Ngày nay, cứ mỗi lần ra khỏi cửa, thật tôi không sao che giấu nổi niềm tự hào được là một người An Nam và sự kiêu hãnh được có một vị hoàng đế.

Trả lời:

a) Những từ ngữ thể hiện biện pháp tu từ nói mỉa: ông hoàng, ông chúa; việc riêng; những lí do không cao thượng bằng;“vi hành”

b) Những từ ngữ thể hiện biện pháp tu từ nói mỉa: bạn ngài; được uống nhiều rượu và được hút nhiều thuốc phiện; quyền ngự trị

c) Những từ ngữ thể hiện biện pháp tu từ nói mỉa: đón tiếp tốt đẹp; biểu lộ nhiệt tình; lời chào mừng kín đáo và kính trọng; sự kiêu hãnh; một vị hoàng đế

Bài 4. Tìm và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ nói mỉa trong những câu ca dao dưới đây:

a)

Chồng người vác giáo săn beo

Chồng em vác đũa săn mèo khắp mâm.

b)

Đồn rằng cha mẹ anh hiền

Cắn cơm không vỡ, cắn tiền vỡ tư.

c)

Vợ anh khéo liệu khéo lo,

Bán một con bò, mua cái ễnh ương.

Đem về thả ở gậm giường,

Nó kêu ì ọp, lại thương con bò.

d)

Làm trai cho đáng nên trai

Một trăm đám cỗ chẳng sai đám nào.

Trả lời:

a)

- Biện pháp tu từ nói mỉa: Chồng em vác đũa săn mèo khắp mâm.

- Tác dụng: Chê trách, đả kích người chồng. Đối lập với chồng người vác giáo săn beo – đại diện cho những người đàn ông mạnh mẽ, có trách nhiệm, chăm chỉ làm việc để nuôi gia đình, thì người chồng vác đũa săn mèo thể hiện sự yếu ớt, lười biếng, không có trách nhiệm đối với gia đình.

b)

- Biện pháp tu từ nói mỉa: Cắn cơm không vỡ, cắn tiền vỡ tư.

- Tác dụng: Ngụ ý cha mẹ anh không hiền như vẻ bên ngoài. Hạt cơm cắn không vỡ nhưng cắn đồng tiền lại vỡ tư. Cha mẹ anh tuy bề ngoài hiền dịu nhưng bên trong lại trái ngược.

c)

- Biện pháp tu từ nói mỉa: Bán một con bò, mua cái ễnh ương…thương con bò.

- Tác dụng: Châm biếm những người không biết cách làm ăn hay làm ăn không có kế hoạch và không biết tính toán. Họ chỉ hướng đến cái lợi trước mắt mà không tính đến thua thiệt về sau.

d)

- Biện pháp tu từ nói mỉa: Một trăm đám cỗ chẳng sai đám nào

- Tác dụng: Mỉa mai, châm biếm những người đàn ông ham ăn, lười làm, thích tụ tập. Ở đám cỗ thường có nhiều thức ăn ngon, là nơi tụ tập ăn nhậu của đàn ông. Câu ca dao phê phán thói lười biếng, thiếu ý chí ở người đàn ông.

Bài 5. Tìm và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ nói mỉa trong ngữ liệu sau đây:

Do sức ép của công luận ở Pháp và ở Đông Dương, ông Va-ren đã nửa chính thức hứa sẽ chăm sóc vụ Phan Bội Châu. Ông hứa thế; giả thử cứ cho rằng một vị Toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa, thì chúng ta vẫn được phép tự hỏi liệu quan Toàn quyền Va-ren sẽ “chăm sóc” vụ ấy vào lúc nào và ra làm sao.

(Nguyễn Ái Quốc, Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu)

Trả lời:

Do sức ép của công luận ở Pháp và ở Đông Dương, ông Va-ren đã nửa chính thức hứa sẽ chăm sóc vụ Phan Bội Châu. Ông hứa thế; giả thứ cứ cho rằng một vị Toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa, thì chúng ta vẫn được phép tự hỏi liệu quan Toàn quyền Va-ren sẽ “chăm sóc” vụ ấy vào lúc nào và ra làm sao.

Biểu thức nửa chính thức hứa thể hiện sự giễu cợt của tác giả đối với nhân vật Va-ren và vị Toàn quyền Đông Dương. Nửa chính thức hứa thể hiện sự mập mờ, lập lờ không đáng tin cậy.

“Chăm sóc” được dùng với dụng ý trái ngược nghĩa ban đầu, thể hiện thái độ phê phán, lên án của tác giả đối với sự giả dối, độc đoán của nhân vật Va-ren.

Bài 6. Viết một đoạn văn (khoảng 8 – 10 dòng) với chủ đề phê phán một thói hư tật xấu. Trong đó, có sử dụng biện pháp tu từ nói mỉa.

Trả lời:

Hút thuốc lá không chỉ ảnh hưởng đến người hút mà còn tác động tiêu cực đến cộng đồng xung quanh. Tác hại của việc hút thuốc lá không chỉ là sự mất mát về sức khoẻ cá nhân mà còn tác động đến môi trường và xã hội nói chung. Tuy nhiên, một số người lại ưa thích hút thuốc và đưa ra nhiều lí do để biện bạch cho hành động này. Họ chọn hút thuốc như một cách giảm căng thẳng hoặc giảm áp lực vì ní-có-tin có thể tạo ra một cảm giác thoải mái và giảm căng thẳng tạm thời, làm cho người hút thuốc cảm thấy thoải mái hơn trong những tình huống khó khăn. Bên cạnh đó, nó có tin có thể ức chế sự ngon miệng và giảm cảm giác đói, một số người sử dụng thuốc lá để kiểm soát cân nặng. Rõ ràng, những lợi ích nói trên không thể thay đổi được sự thật là thuốc lá có mối liên quan đến nhiều “lợi ích” nguy hiểm như ung thư phổi, bệnh tim mạch và các vấn đề về hô hấp khác. Ngoài ra, những người xung quanh người hút thuốc cũng phải chịu tác động của khói thuốc lá, đặc biệt là trẻ em và người già.

................................

................................

................................

Xem thử Đề thi Tốt nghiệp Văn 2025 Xem thử Chuyên đề ôn thi Tốt nghiệp Văn

Xem thêm các chuyên đề ôn thi tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn năm 2025 có đáp án hay khác:

Trang trước Trang sau
Giải bài tập lớp 12 sách mới các môn học