Giáo án Lịch Sử 10 Bài 35: Các nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ và sự bành trướng thuộc địa

* Hoạt động 1: GV sử dụng bảng so sánh về sản lượng thép của Anh, Mỹ, Đức để nhận xét về vai trò của Anh đối với công nghiệp thế giới

I. Anh và Pháp cuối thế kỷ XI - đầu thế kỷ XX

1. Anh

Nguyên nhân làm tốc độ phát triển công nghiệp của Anh bị chậm lại?

- Vì tập trung vốn đầu tư sang thuộc địa (thu lời nhiều hơn đầu tư trong nước) → kỹ thuật trong nước lạc hậu.

a. Tình hình kinh tế

- Cuối thập niên 1870, công nghiệp Anh giảm sút, bị Mỹ và Đức vượt qua.

- Nông nghiệp khủng hoảng trầm trọng

→ Anh mất dần địa vị là “công xưởng của thế giới”

- Tuy nhiên, Anh vẫn đứng đầu một số lĩnh vực vì:

+ Anh làm bá chủ mặt biển, đội thương thuyền có trọng tải lớn.

+ Lực lượng hải quân mạnh nhất, có mặt hầu hết ở các cảng trên thế giới.

- Tuy nhiên Anh vẫn chiếm ưu thế về tài chính, xuất khẩu tư bản, hải quân và thuộc địa.

- GV nêu vấn đề, HS đọc SGK, suy nghĩ trả lời.

Nguyên nhân xuất hiện các công ti độc quyền?

Vì sao nông nghiệp Anh không phát triển? (Giá lương thực nhập từ châu Âu, Mỹ rất rẻ, giá của Anh mắc vì chế độ thuế khóa)

Vì sao Anh tăng cường xâm lược, mở rộng hệ thống thuộc địa ở Phi, Á?

Vì:

* Mỹ-la-tinh thuộc Mỹ, Âu thuộc Đức

* Đây là nguồn dự trữ nhân công, nguyên liệu giá rẻ, thị trường tiêu thụ hàng hóa, không hề có những cuộc đình công, yêu sách chính trị…

b. Tình hình chính trị

- Thể chế quân chủ lập hiến với chế độ hai đảng: Tự Do và Bảo Thủ.

- Tăng cường mở rộng thuộc địa sang Châu Á và Châu Phi (đầu thế kỷ XX, thuộc địa Anh chiếm ¼ diện tích trái đất và ¼ dân số thế giới).

Vì sao nói CNĐQ Anh mang tính chất thực dân?

- Vì: nó tồn tại trên cơ sở bóc lột một hệ thống thuộc địa bao la rộng lớn.

→ Anh là nước Đế quốc thực dân.

* Hoạt động 3: Toàn lớp và cá nhân

2 . Pháp

- GV đề nghị HS theo dõi SGK, lý giải nguyên nhân từ 1870, công nghiệp Pháp dần sa sút.

+ Hậu quả chiến tranh (bại trận, phải bồi thường chiến phí, cắt Alsace, Lorrain → thiếu nguyên liệu, nhiên liệu (than)

+ Chú trọng xuất cảng tư bản (cho các nước chậm tiến vay).

+ Nhân dân đói khổ → sức mua kém.

- Đã xuất hiện các công ty độc quyền nhưng xí nghiệp nhỏ vẫn chiếm 94%.

a. Tình hình kinh tế

- Công nghiệp: Cuối thế kỷ XIX, công nghiệp Pháp tụt xuống hàng thứ tư thế giới, nhiều công ty độc quyền hình thành chi phối nền kinh tế đất nước.

- Nông nghiệp: có vai trò quan trọng trong nền kinh tế.

- Ngành ngân hàng tập trung cao: 5 ngân hàng lớn ở Pari nắm 2/3 tư bản của cả nước, chú trọng xuất cảng tư bản đứng thứ 2 dưới hình thức cho vay lãi 1908 cho vay 38 tỉ Frs, đầu tư sản xuất 9,5 tỉ Frs.

- 1870: Anh 15 tỉ Fr.,Pháp 10, 12 tỉ Fr - 1900: Anh 50 tỉ Fr, Pháp 25 tỉ Fr. 1914: Pháp: 60 tỉ Fr, cho Nga vay: 30 tỉ, còn lại cho Thổ, Cận đông, Tây Âu, Mỹ-la-tinh vay, 2,3 tỉ đưa vào thuộc địa.

- Pháp chú trọng xuất cảng tư bản sang các nước khác dưới hình thức cho vay lãi nặng.

Vì sao nói chủ ngihã đế quốc Pháp là chủ nghĩa đế quốc cho vay lãi?

- HS dựa vào kiến thức vừa học trả lời, GV chốt ý.

b. Tình hình chính trị

- Chế độ cộng hòa, nền CH thứ ba thường xuyên bị khủng hoảng.

- Ráo riết chạy đua vũ trang, đẩy mạnh xâm lược thuộc địa (thuộc địa Pháp đứng thứ hai thế giới với 11 triệu km2 và 55,5 triệu dân).

→ Pháp là nước Đế quốc cho vay nặng lãi.

* Hoạt động 4: Toàn lớp và cá nhân

II. Đức và Mỹ

1. Đức

Nguyên nhân tốc độ phát triển công nghiệp của Đức tăng nhanh?

- HS dựa vào kiến thức đã học trả lời: Sau 1871, kinh tế Đức phát triển nhanh vì:

- Thống nhất thị trường.

- Được bồi thường chiến phí và chiếm vùng Alsace, Lorraine của Pháp, có nhiều quặng than, sắt.

- Ứng dụng nhanh khoa học – kĩ thuật.

Những thành tựu của nền công nghiệp Đức?

- Kỹ nghệ điện, hóa chất có nhiều thành tựu: từ 1890 -1900, sản lượng công nghiệp tăng 163%, đứng đầu châu Âu.

- GV giải thích: Thế nào là:

+ Cartel? Cùng ấn định giá cả, phân công sx....

+ Syndicat?: Việc bán hàng hóa, mua nguyên liệu do một ban quản trị thống nhất đảm nhiệm

a. Tình hình kinh tế

- Công nghiệp: năm 1900 dẫn đầu Châu Âu, thứ hai thế giới (sau Mỹ). Các tổ chức độc quyền sớm hình thành (Cartel, Syndicat…)

- Nông nghiệp: chậm phát triển

Vì sao nước Đức tích cực chạy đua vũ trang đòi chia lại thế giới?

- Giải thích: Thuộc địa Đức ít vì: mối quan tâm hàng đầu của Bismarck là bành trướng thế lực của đế chế Đức ở châu Âu, sợ bị lôi cuốn vào cuộc tìm kiếm thuộc địa được khởi xướng bởi những người buôn bán vũ khí, nhà thám hiểm, công nghiệp phát triển trễ.

- Chủ nghĩa Đại Đức “không thể chối cãi được rằng chúng ta là những chiến sĩ giỏi nhất thế giới, là một dân tộc có khả năng nhất trong tất cả lãnh vực của tri thức và nghệ thuật. Chúng ta là những nhà chinh phục giỏi nhất, những nhà hàng hải giỏi nhất, và cũng là những nhà buôn giỏi nhất”.

Vì sao nói Đức là nước đế quốc mang tính quân phiệt hiếu chiến?

- Đế quốc trẻ do bọn quân phiệt cai trị, công khai đòi dùng vũ lực chia lại thế giới.

b. Tình hình chính trị

- Đối nội: theo chế độ quân chủ lập hiến, gồm 22 bang và 3 thành phố tự do.

- Đối ngoại: tích cực chạy đua vũ trang, công khai đòi chia lại thị trường và thuộc địa thế giới.

→ CNĐQ Đức mang tính quân phiệt hiếu chiến.

* Hoạt động 5: Toàn lớp và cá nhân

2. Nước Mỹ

- GV nêu câu hỏi kiểm tra kiến thức cũ:

Nguyên nhân phát triển mạnh của kinh tế Mỹ cuối thế kỉ XIX?

+ Rockfeller: 26 tuổi (1865) giám đốc 1 nghiệp đoàn dầu hỏa vốn 100.000 USD → 1899: lãi hàng năm của trust dầu hỏa lên đến 57 triệu USD.

- Atlanta: nhiều công viên, dinh thự, bãi biển… treo bảng: “ Ở đây cấm chó và người da đen “ (cho HS xem hình đảng 3 K)

a. Tình hình kinh tế

- Cuối thế kỷ XIX kinh tế Mỹ phát triển nhảy vọt từ thứ tư lên vị trí đứng đầu thế giới.

- Nông nghiệp: trở thành vựa lúa và nơi cung cấp lương thực cho châu Âu.

- Quá trình tập trung sản xuất dẫn đến sự ra đời của các công ty độc quyền (t’rust) chi phối đời sống kinh tế, chính trị của đất nước. Có thế lực nhất là tập đoàn tư bản thép Morgan và tập đoàn dầu lửa Rockfeller.

* Hoạt động 6: Toàn lớp và cá nhân

b. Tình hình chính trị

– Từ thế kỉ 20, Mỹ bắt đầu chiếm thuộc địa.

- GV sử dụng bản đồ xác định các vùng đất được sát nhập vào nước Mỹ thế kỉ XIX.

- GV giảng giải: Chính sách đối ngoại của Mỹ “big stick”, “hãy nói nhỏ nhẹ và mang theo cây gậy lớn”.

- Dùng áp lực ngoại giao tạo điều kiện cho Mỹ đầu tư vốn vào nước khác → 1 nhóm tư bản Mỹ được chấp nhận vào consortium lúc đầu chỉ có người Âu, được thành lập để xây dựng đường sắt Trung Quốc.

b. Tình hình chính trị

- Đối nội: hai đảng tư sản là Dân chủ và Cộng hòa thay nhau cầm quyền, bảo vệ lợi ích của giai cấp tư sản. Đời sống của người lao động, đặc biệt là người da đen hết sức khổ sở.

- Đối ngoại: Đẩy mạnh xâm lược thuộc địa, can thiệp vào Mỹ latinh với chính sách “cây gậy và củ cà rốt”, gây chiến tranh với nhiều nước Châu Á và Châu Phi.

Đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc Mỹ?

- GV giải thích khái niệm “Chủ nghĩa đế quốc thực dân mới”

Sự phát triển của CNĐQ Anh, Pháp, Đức, Mỹ có điểm gì nổi bật? Hậu quả?

– Cuối thế kỉ 19, đầu thế kỉ 20, sự đổi ngôi giữa các nước Mỹ, Anh, Đức, Pháp là biểu hiện tiêu biểu của quy luật phát triển không đều của CNTB ở thời kì đế quốc chủ nghĩa.

- Hậu quả: chiến tranh đế quốc tranh giành thuộc địa, thị trường.