Giáo án Lịch Sử 10 Bài 21: Những biến đổi của nhà nước phong kiến trong các thế kỉ XVI-XVIII

* Hoạt động 1: Tìm hiểu sự sụp đổ của nhà Lê. Nhà Mạc thành lập.

1. Sự sụp đổ của nhà Lê. Nhà Mạc thành lập.

- GV nhắc lại: Triều đại nhà Lê sơ được đánh giá là một triều đại thịnh trị trong lịch sử phong kiến Việt Nam:

+ Bộ máy nhà nước hoàn chỉnh.

+ Giáo dục thi cử đạt đến giai đoạn cực thịnh của giáo dục thi cử phong kiến. Phan Huy Chú nhận xét: “Giáo dục các thời, thịnh nhất là thời Hồng Đức…”

+ Kinh tế được khôi phục và phát triển, kinh đô Thăng Long thực sự là đô thị sầm uất, song đầu thế kỷ XVI nhà Lê sơ lâm vào khủng hoảng, suy sụp.

- GV hỏi: Tại sao thế kỷ XVI, nhà Lê sơ suy yếu? Biểu hiện của sự suy yếu đó?

- HS trả lời.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận về biểu hiện suy thoái của nhà Lê sơ: Vua, quan chỉ lo ăn chơi sa đọa không quan tâm đến triều chính và nhân dân. Địa chủ ra sức chiếm đoạt ruộng đất, bóc lột nông dân.

- GV trình bày tiếp: Trong bối cảnh nhà Lê suy yếu, bất lực, Mạc Đăng Dung đã phế truất vua Lê và thành lập triều Mạc.

- GV nhấn mạnh: Đây là sự thay thế tất yếu và hợp quy luật để HS có đánh giá đúng về triều Mạc và Mạc Đăng Dung.

- Đầu thế kỷ XVI, nhà Lê sơ lâm vào khủng hoảng suy yếu.

+ Các thế lực phong kiến nổi dậy tranh giành quyền lực. Mạnh nhất là thế lực Mạc Đăng Dung.

+ Phong trào đấu tranh của nhân dân bùng nổ ở nhiều nơi.

- Năm 1527, Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê lập triều Mạc.

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Sau khi nhà Mạc lên cầm quyền đã thi hành những chính sách gì?

- HS trả lời, GV bổ sung, kết luận.

- GV giảng thêm: Ở thời Lê, phép quân điền đã làm sở hữu tư nhân về ruộng đất tăng. Ruộng đất công làng xã ít. Đến thời nhà Mạc đã cố gắng giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân, tạo điều kiện cho nông nghiệp phát triển.

- Chính sách của nhà Mạc:

+ Xây dựng chính quyển theo mô hình cũ của nhà Lê.

+ Tổ chức thi cử đều đặn.

+ Xây dựng quân đội mạnh.

+ Giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.

- GV kết luận về tác dụng của những chính sách của nhà Mạc.

→ Những chính sách của nhà Mạc bước đầu ổn định lại đất nước.

- GV hỏi: Trong thời gian cầm quyền, nhà Mạc gặp khó khăn gì?

- HS trả lời.

- GV bổ sung, nêu rõ khó khăn của nhà Mạc và lý giải tại sao nhà Mạc bị cô lập.

- Do sự chống đối của cựu thần nhà Lê và do chính sách cắt đất, thân phục nhà Minh → nhân dân phản đối. Nhà Mạc bị cô lập.

* Hoạt động 2: Tìm hiểu chiến tranh Nam - Bắc triều.

2. Đất nước bị chia cắt.

* Chiến tranh Nam - Bắc triều.

- GV giảng giải: Nhà Mạc ra đời trong bối cảnh chiến tranh phong kiến bùng nổ. Tuy bước đầu có góp phần ổn định lại xã hội nhưng lại trở thành nguyên cớ gây nên chiến tranh: chiến tranh Nam- Bắc triều.

- GS yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được nguyên nhân của cuộc chiến tranh Nam - Bắc triều, kết quả.

- GV giải thích thêm: Bộ phận cựu thần nhà Lê gắn bó với sự nghiệp giải phóng đất nước của cha ông, không chấp nhận nền thống trị của nhà Mạc, không phục họ Mạc ở chỗ Mạc Đăng Dung không xuất thân từ dòng dõi quý tộc → Vì vậy, đã nổi lên ở Thanh Hóa – quê hương của nhà Lê để chống lại nhà Mạc → Chiến tranh Nam - Bắc triều.

- Cựu thần nhà Lê, đứng đầu là Nguyễn Kim đã quy tụ lực lượng chống Mạc “phù Lê diệt Mạc” → Thành lập chính quyền ở Thanh Hóa gọi là Nam triều, đối đầu với nhà Mạc ở Thăng Long - Bắc triều.

- Từ năm 1545 – 1592 diễn ra cuộc chiến tranh Nam - Bắc triều → nhà Mạc bị lật đổ, đất nước thống nhất.

* Hoạt động 3: Tìm hiểu chiến tranh Trịnh - Nguyễn.

* Chiến tranh Trịnh - Nguyễn:

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được nguyên nhân dẫn đến cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn và hậu quả của nó.

- HS theo dõi SGK phát biểu.

- GV bổ sung, kết luận về nguyên nhân dẫn đến chiến tranh Trịnh - Nguyễn.

- Sau khi lật đổ nhà Mạc, vua Lê tuy còn nhưng quyền lực nằm trong tay họ Trịnh.

- Ở Thuận Hóa: Họ Nguyễn cát cứ xây dựng chính quyền riêng.

- Năm 1627, họ Trịnh đem quân đánh họ Nguyễn, chiến tranh Trịnh - Nguyễn bùng nổ.

- GV chốt ý: Như vậy, Đại Việt bị chia làm hai phần do hai thế lực phong kiến cát cứ. GV sử dụng bản đồ để chỉ cho HS quan sát.

- Kết quả: Năm 1672, hai bên giảng hòa, lấy sông Giang làm giới tuyến. Đất nước bị chia cắt làm hai phần: Đàng Ngoài và Đàng Trong.

- Mục giảm tải: GV hướng dẫn HS tự học để thấy được những nét chính về bộ máy nhà nước phong kiến Đàng Ngoài và Đàng Trong.

3. Nhà nước phong kiến Đàng Ngoài.

4. Nhà nước phong kiến Đàng Trong.