Giáo án Địa Lí 10 Bài 23: Cơ cấu dân số

Hoạt động 1: Tìm hiểu cơ cấu sinh học

1. Mục tiêu:

- Trình bày được cơ cấu dân số sinh học (giới tính và độ tuổi )?

- Giải thích được cơ cấu dân số theo giới có ảnh hưởng lớn đến việc phát triển kinh tế và tổ chức đời sống xã hội của các nước ?

- Nêu được những thuận lợi và khó khăn của cơ cấu dân số già và cơ cấu dân số trẻ đối với việc phát triển kinh tế ?

- Trình bày được các kiểu tháp dân số ?

- Kĩ năng: Rèn luyện kỹ năng Nhận xét, phân tích bảng số liệu về cơ cấu dân số theo tuổi, kỹ năng phân chia dân số theo nhóm tuổi và cách biểu hiện.

2. Phương pháp/kỹ thuật

- Thảo luận nhóm

- Phương pháp nêu vấn đề, tính toán, sử dụng biểu đồ, lược đồ, sử dụng số liệu

3. Phương tiện: SGK, bảng số liệu, tranh ảnh về tháp dân số

4. Thời gian: 20 phút

5. Tổ chức hoạt động:

Bước 1: GV giao nhiệm vụ

Chia lớp thành 4 nhóm và giao nhiệm cho từng nhóm:

- Nhóm 1,2:Tìm hiểu cơ cấu DS theo giới

- Nhóm 3,4: Tìm hiểu cơ cấu dân số theo độ tuổi? Với các yêu cầu:

 + Khái niệm

 + Đặc điểm

 + Nguyên nhân, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế- xã hội

Bước 2: Các nhóm trao đổi thảo luận

Bước 3: Đại diện nhóm trình bày, các nhóm khác bổ sung và nhận xét.

Bước 4: GV chuẩn kiến thức

GV phát vấn gợi mở đối với HS : Đọc nội dung sgk trang 90 và bảng số liệu(đã cập nhật) hãy cho biết cơ cấu dân số già và dân số trẻ có những thuận lợi và khó khăn gì đối với việc phát triển kinh tế- xã hội ?

- HS trả lời.

- GV chuẩn:

● Dân số trẻ:

 + Thuận lợi: Lao động dồi dào.

 + Khó khăn: Sức ép dân số lớn.

● Dân số già:

 + Thuận lợi: Có nhiều kinh nghiệm, chất lượng cuộc sống cao

 + Khó khăn: Thiếu nhân lực, phúc lợi lớn dành cho người già.

GV phát vấn gợi mở đối với HS: Để tính cơ cấu dân số theo giới ta làm thế nào? Lấy ví dụ ?

(VD: Tính tới 0h ngày 01/10/2009, tổng dân số Việt Nam là 85.789.573 người, trong đó có 42.483.378 nam và 43.306.195 nữ. Hãy cho biết tỉ số giới tính (Tnn) và tỉ lệ nam giới (Tnam) trong tổng số dân?

Giải: Áp dụng CT:

T_nn = (D_nam / D_nữ ) x 100 (%)

 = (42. 483.378 / 43.306.195) x 100

 = 98 %

T_nam = (D_nam / D_tb) x 100 (%)

 = (42. 483.378 / 85.789.573) x 100

 = 49,5 % )

I. Cơ cấu sinh học:

1. Cơ cấu dân số theo giới:

- Khái niệm: Là biểu thị tương quan giữa giới nam so với giới nữ hoặc so với tổng số dân (đơn vị: %).

* Công thức tính:

Trong đó: T_nam: Tỉ lệ nam giới.

  D_nam: Dân số nam.

  D_tb: Tổng số dân.

- Đặc điểm: Cơ cấu dân số theo giới có sự biến động theo thời gian, từng nước, từng khu vực

 + Nước phát triển: nữ nhiều hơn nam

 + Nước đang phát triển: nam nhiều hơn nữ

- Nguyên nhân: do trình độ phát triển KT-XH, do tai nạn, do tuổi thọ trung bình của nữ thường cao hơn nam và do chuyển cư.

- Cơ cấu dân số theo giới có ảnh hưởng đến sự phân bố sản xuất, tổ chức đời sống xã hội và hoạch định chiến lược phát triển KT-XH của các quốc gia.

2. Cơ cấu dân số theo độ tuổi:

- Khái niệm: Là tập hợp những nhóm người sắp xếp theo những nhóm tuổi nhất đinh.

- Đặc điểm: Chia thành 3 nhóm tuổi

 + Nhóm dưới tuổi lao động: 0 – 14 tuổi

 + Nhóm tuổi lao động: 15 – 59 tuổi (hoặc đến 64 tuổi)

 + Nhóm trên tuổi lao động: 60 tuổi (hoặc 65 tuổi) trở lên

- Nguyên nhân: Do những khác biệt về chức năng xã hội và chức năng dân số giữa nam và nữ.

- Cơ cấu dân số theo độ tuổi có ảnh hưởg tới tất cả các chỉ số dân số, nhất là tỉ suất sinh / tử thô và tỉ lệ dân số hoạt động trong các ngành kinh tế.

* Căn cứ vào tỉ lệ các nhóm tuổi, người ta chia dân số các nước thành 2 nhóm:

 + Dân số trẻ: Độ tuổi 0 – 14 trên 35%. Tuổi 60 trở lên dưới 10%.

 + Dân số già: Độ tuổi 0 – 14 dưới 25%. Tuổi 60 trở lên trên 15%.

* Để nghiên cứu sinh học, người ta thường sử dụng tháp dân số(tháp tuổi): Có 3 kiểu tháp(mở rộng, thu hẹp,ổn định)

Hoạt động 2: Tìm hiểu cơ cấu dân số xã hội

1. Mục tiêu:

- Trình bày được cơ cấu dân số xã hội (lao động và trình độ văn hóa)

- Rèn luyện kỹ năng nhận xét, phân tích biểu đồ cơ cấu dân số theo khu vực.

2. Phương pháp / kỹ thuật:

- Hình thức cá nhân hoặc cả lớp

- Phương pháp giải quyết vấn đề, phân tích biểu đồ, số liệu thống kê

3. Phương tiện: SGK, hình 23.2 trang 91, bảng số liệu

4. Thời gian: 15 phút

5. Tổ chức hoạt động:

Bước 1: GV giao nhiệm cho HS: Dựa vào nội dung sgk trang 91,92 và dựa vào hình 23.2 trang 91 trả lời các câu hỏi sau:

- Cơ cấu DS theo LĐ cho ta biết điều gì?

- Phân biệt sự khác nhau giữa nhóm dân số hoạt động kinh tế và nhóm dân số không hoạt động kinh tế ?

- Cho biết dân số hoạt động theo khu vực kinh tế được chia làm mấy khu vực? Đó là những khu vực nào?

- So sánh cơ cấu lao động theo khu vực kinh tế của ba nước?

- Cơ cấu dân số theo trình độ văn hoá cho biết điều gì?

- Người ta thườg dựa vào tiêu chí nào để xác định cơ cấu DS theo trình độ VH ?

- Dựa vào bảng 23, nêu nhận xét về tỉ lệ người biết chữ và số năm đi học của các nhóm nước trên thế giới ? Liên hệ VN?

* Ở Việt Nam: Tỉ lệ biết chữ 15 tuổi trở lên là 94% và số năm đi học là 7,3 năm (2000)

Bước 2: HS trao đổi và thảo luận

Bước 3: HS trả lời

Bước 4: GV chuẩn kiến thức.

II. Cơ cấu xã hội:

1. Cơ cấu dân số theo lao động:

– Cho biết nguồn lao động và dân số hoạt động theo khu vực kinh tế.

a. Nguồn lao động:

  + Nhóm dân số hoạt động kinh tế: bao gồm những người có việc làm ổn định, có việc làm tạm thời và những người có nhu cầu lao động nhưng chưa có việc làm.

  + Nhóm dân số không hoạt động kinh tế: bao gồm học sinh, sinh viên, những người nội trợ và những người thuộc tình trạng khác không tham gia lao động.

b. Dân số hoạt động theo KV kinh tế.

– Khu vực I: Nông-lâm

- ngư nghiệp

– Khu vực II: Công nghiệp-xây dựng

– Khu vực III: Dịch vụ

=> Xu hướng hiện nay là tăng ở khu vực II và III, giảm khu vực I

2. Cơ cấu dân số theo trình độ văn hóa

– Phản ánh trình độ dân trí và học vấn của dân cư, một tiêu chí để đánh giá chất lượng cuộc sống của một quốc gia.

– Dựa vào:

 + Tỉ lệ người biết chữ 15 tuổi trở lên.

 + Số năm đi học của người 25 tuổi trở lên => Các nước phát triển có trình độ văn hoá cao hơn các nước đang phát triển và kém phát triển.