Tài liệu chuyên sâu ôn thi học sinh giỏi Văn 8 Cánh diều

Tiêu chí

Nội dung

Ví dụ

Bối cảnh

- Truyện lịch sử tái hiện sự kiện, nhân vật lịch sử gắn với một khoảng thời gian năm tháng, niên đại, thời đại cụ thể trong quá khứ. Trong bối cảnh (thời gian – không gian) ấy, cuộc sống con người và không khí thời đại hiện lên rõ nét, không lẫn với thời gian, không gian khác.

- Văn bản “Quang Trung đại phá quân Thanh”, dựa trên lịch sử có thật về nhân vật có thật ở một thời kì, một giai đoạn lịch sử cụ thể: đó là hiện thực lịch sử hào hùng của dần tộc ta và hình ảnh người anh hùng Nguyễn Huệ với chiến thắng mùa xuân năm Kỉ Dậu (1789) đánh tan 29 vạn quần Thanh.

Cốt truyện

- Cốt truyện của truyện lịch sử thường được xây dựng trên cơ sở các sự kiện đã xảy ra. Nhà văn tái tạo, hư cấu, sắp xếp theo ý đồ nghệ thuật của mình nhằm thể hiện một chủ đề, tư tưởng nào đó.

- Cốt truyện của “Quang Trung đại phá quân Thanh” được xây dựng trên cơ sở các sự kiện từng xảy ra; tuy nhiên, các tác giả đã tái tạo, hư cấu, sắp xếp theo dụng ý nghệ thuật của mình nhằm thể hiện chủ để tư tưởng. Xâu chuỗi các sự kiện, ta sẽ hình dung rõ ràng cốt truyện của đoạn trích: được tin báo quần Thanh chiếm đóng Thăng Long, Nguyễn Huệ liền họp các tướng sĩ, định thần chinh cầm quần đi ngay; lên ngôi hoàng đế, đốc thúc đại binh ra Bắc dẹp giặc; quân Thanh chống không nổi, bỏ chạy tán loạn, giày xéo lên nhau mà chết; vua tôi nhà Lê hoảng sợ, hết hồn hết vía tìm đường bỏ trốn;...

Nhân vật

- Thế giới nhân vật trong truyện lịch sử cũng phong phú như trong đời thực. Việc chọn kiểu nhân vật nào để miêu tả trong truyện là dụng ý nghệ thuật riêng của nhà văn. Thông thường truyện lịch sử tập trung khắc họa những nhân vật nổi tiếng như vua chúa, anh hùng, danh nhân,...những con người có vai trò quan trọng đối với đời sống của cộng đồng, dân tộc.

- Thế giới nhân vật trong Quang Trung đại phá quân Thanh khá phong phú, trong đó tác giả tập trung khắc hoạ những nhân vật nổi tiếng như vua chúa, anh hùng, các vị tướng cầm quần - những con người có vai trò quan trọng đối với đời sống của cộng đồng, dân tộc, trong đó, Quang Trung, Lê chiêu Thống là những nhân vật tiêu biểu. Được khắc hoạ một cách sinh động, rõ nét, hai nhân vật đó thể hiện khá đầy đủ cách nhìn nhận, lí giải vẽ lịch sử của các tác giả.

Ngôn ngữ

- Ngôn ngữ trong truyện lịch sử, ngôn ngữ nhân vật phải phù hợp với thời đại được miêu tả, thể hiện vị thế xã hội, tính cách riêng của từng đối tượng.

- Trong Quang Trung đại phá quân Thanh, nhất là ngôn ngữ của các nhân vật:

+ Quang Trung mạnh mẽ, dứt khoát, khẳng khái.

+ Lê Chiêu Thống: Khúm lúm, nịnh bợ.

+ Tôn sĩ nghị: Kiêu căng, bất tài, hèn nhát

Tiêu chí

Thất ngôn bát cú

Thất ngôn tứ tuyệt

Số câu

- Tám câu mỗi câu bảy chữ

- Ví dụ: Bài thơ “Thu diếu” của Nguyễn Khuyến:

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,

Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.

Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,

Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo.

Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,

Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.

Tựa gối, ôm cần lâu chẳng được,

Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

➔ Bài thơ gồm 8 câu mỗi câu 7 chữ

- Bốn câu mỗi câu bảy chữ

- Ví dụ: Bài thơ: “Thiên Trường vãn vọng” (Ngắm cảnh Thiên Trường trong buổi chiều tà) của Trần nhân Tông:

Thôn hậu thôn tiền đạm tự yên

Bán vô bán hữu tịch dương biên.

Mục đồng địch lí quy ngưu tận,

Bạch lộ song song phi hạ điền.

➔ Bài thơ gồm 4 câu mỗi câu 7 chữ

Bố cục

- Gồm bốn cặp câu thơ, thường tương ứng với bốn phần: đề (triển khai ý ẩn chứa trong nhan đề), thực (nói rõ các khía cạnh chính của đối tượng được bài thơ đề cập), luận (luận giải, mở rộng suy nghĩ về đối tượng), kết (thâu tóm tinh thần của cả bài, có thể kết hợp mở ra những ý tưởng mới).

- Khi đọc hiểu, cũng có thể vận dụng cách chia bố cục bài thơ thành hai phần: bốn câu đầu, bốn câu cuối hoặc sáu câu đầu, hai câu cuối.

* Ví dụ: Bài thơ “Thu Điếu” có 2 cách chia bố cục

- Cách 1:

+ Hai câu đề: Quang cảnh mùa thu.

+ Hai câu thực: Những chuyển động nhẹ nhàng của mùa thu.

+ Hai câu luận: Bầu trời và không gian làng quê..

+ Hai câu kết: Tâm trạng của nhà thơ.

- Cách 2:

+ Phần 1 (6 câu thơ đầu): Cảnh mùa thu ở vùng quê Bắc bộ.

+ Phần 2 (2 câu thơ cuối): Tình thu.

➔ Nên chia theo cách hai để hiểu rõ tư tưởng của bài thơ

- Bao gồm 4 phần: khởi (mở ý cho bài thơ), thừa (tiếp nối, phát triển ý thơ), chuyển (phát triển, chuyển hướng ý thơ), hợp (thâu tóm ý tứ của toàn bài và có thể mở ra những ý tưởng mới).

- Khi đọc hiểu, cũng có thể vận dụng cách chia bố cục bài thơ thành hai phần: bốn hai câu đầu, hai câu cuối hoặc sáu câu đầu, hai câu cuối.

* Ví dụ: Bài thơ “Thiên Trường vãn vọng” có 2 cách chia bố cục

- Cách 1:

+ Câu khai Không gian thôn xóm

+ Câu thừa: Chiều muộn thôn quê thanh bình, thơ mộng và yên ả

+ Câu chuyển: Hình ảnh con người nơi làng quê.

+ Câu hợp: Hình ảnh thiên nhiên nơi thôn dã.

- Cách 2:

+ Phần 1 (2câu đầu): Cảnh thôn xóm vùng Thiên Trường trong buổi chiều tà

+ Phần 2 (2 câu còn lại): Cảnh sắc đồng quê dân dã, mờ ảo trong buổi chiều tà

➔ Nên chia theo cách hai để hiểu rõ tư tưởng của bài thơ