Soạn bài Viết bài nghị luận xã hội về một tư tưởng, đạo lí - Cánh diều

Với soạn bài Viết bài nghị luận xã hội về một tư tưởng, đạo lí trang 25, 26, 27, 28, 29 Ngữ văn lớp 11 Cánh diều sẽ giúp học sinh trả lời câu hỏi từ đó dễ dàng soạn văn 11.

1. Định hướng

1.1. Bài nghị luận về một vấn đề xã hội thường có các dạng cụ thể như: nghị luận về một hiện tượng trong cuộc sống; nghị luận về một tư tưởng, đạo lí và nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học. Với dạng bài nghị luận về một tư tưởng, đạo lí, đề văn thường nêu lên một câu danh ngôn hoặc ngạn ngữ, ca dao,…Ví dụ:

- Suy nghĩ về câu ngạn ngữ: “Tay phải của mình là tay trái của người”.

- Liệu có phải “Yêu nhau yêu cả đường đi/ Ghét nhau ghét cả tông ti họ hàng”?

Nhưng cũng có đề văn yêu cầu bàn luận trực tiếp một tư tưởng, đạo lí. Ví dụ:

- Bàn về tính ích kỉ và lòng vị tha trong tình yêu.

- Thế nào là một người bạn chân chính?

1.2. Để viết bài văn nghị luận xã hội về một tư tưởng, đạo lí, các em cần chú ý:

- Nhận biết đúng dạng đề bàn về tư tưởng, đạo lí (thông qua một câu danh ngôn hoặc ngạn ngữ, ca dao,…hay nêu trực tiếp tư tưởng, đạo lí).

Tìm hiểu nội dung cụ thể của tư tưởng, đạo lí ấy là gì, những điều chưa rõ cần giải thích và làm sáng tỏ.

- Xác định tính thời sự và ý nghĩa của vấn đề tư tưởng, đạo lí đối với xã hội nói chung, thế hệ trẻ nói riêng.

- Tìm ý và lập dàn ý cho bài viết: xác định luận đề, các luận điểm, lựa chọn dẫn chứng. Các luận điểm, lí lẽ phải gắn bó mật thiết và xuất phát từ luận đề đã nêu. Các dẫn chứng có thể lấy từ đời sống, trong lịch sử và trong tác phẩm văn học. Bố cục bài viết theo ba phần (mở bài, thân bài, kết bài).

- Thể hiện rõ thái độ, tình cảm khi bàn luận về vấn đề. Vận dụng được kiến thức và những trải nghiệm của người viết.

2. Thực hành

2.1. Thực hành viết theo các bước

Bài tập (trang 26 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Suy nghĩ về câu cách ngôn: “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn”.

a) Chuẩn bị

- Tìm hiểu đề bài để biết các thông tin chính trước khi viết (trọng tâm vấn đề, kiểu bài, phạm vi bàn luận,…)

- Đọc kĩ các nội dung nêu lên ở mục 1. Định hướng.

- Tìm các tư liệu liên quan đến đề tài đã xác định (các bài viết, câu chuyện, tranh, ảnh,…)

b) Tìm ý và lập dàn ý

- Tìm ý cho bài viết bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi sau:

+ “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.” nghĩa là thế nào?

→ “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.” nghĩa là khi bạn suy nghĩ và hướng mình tới những điều tốt đẹp, thì những u ám, xấu xa, khó khăn hay thời kì tăm tối kia sẽ bị đẩy lùi, quên lãng và chìm vào quá khứ.

+ Tại sao cứ hướng về Mặt Trời, bóng tối lại ngả phía sau lưng bạn?

→ Cứ hướng về Mặt Trời, bóng tối ngả phía sau lưng bạn là miêu tả sự thật hiển nhiên khi bạn hướng mình về phía ánh sáng thì bóng của bạn sẽ ngả về sau.

+ Điều đó được thực hiện cụ thể như thế nào?

→ Khi ta luôn hướng về những điều tốt đẹp thì tự bản thân sẽ hoàn thiện hơn, ít đi những bóng tối. Ví dụ: Trong công việc nhiều khi ta gặp vô vàn khó khăn thâm chí là thất bại điều quan trọng là ta phải có niềm tin đứng lên khi vấp ngã.

+ Câu cách ngôn trên có giá trị gì?

→ Có giá trị về bài học nhận thức và hành động: luôn hướng về những gì tốt đẹp, rèn luyện ý chí, sống lạc quan, nhân ái hơn.

- Lập dàn ý cho bài viết bằng cách lựa chọn, sắp xếp các ý theo bố cục ba phần:

Mở bài	Nêu vấn đề bằng một trong các cách: phản đề, so sánh, đặt câu hỏi,…
Thân bài	Giải quyết vấn đề: + Giải thích câu cách ngôn bằng cách đặt câu hỏi: Là gì? Tại sao? + Phân tích: Thể hiện như thế nào? + Chứng minh: Bằng chứng cụ thể là gì? + Bình luận: Có giá trị và tác động như thế nào?
Kết bài	Tổng hợp vấn đề bằng một trong các cách: tóm lược, phát triển, vận dụng, liên tưởng,…

c) Viết

Viết bài văn gồm ba phần lớn theo dàn ý trên. Trong khi viết, các em cần chú ý:

- Mở bài: Nêu vấn đề (luận đề).

- Thân bài:

+ Gồm các đoạn văn, nêu các ý lớn (luận điểm) làm sáng tỏ cho luận đề:

+ Các luận cứ (a, b, c,…) trong mỗi đoạn làm rõ cho luận điểm. Ví dụ:

Đoạn 1: (Luận điểm1)

Đoạn 2: (Luận điểm 2)

- Kết bài: Tổng hợp các ý đã nêu.

* Bài viết tham khảo

Cuộc đời của mỗi con người như một con đường quanh co, gian nan và đầy đau khổ. Mỗi chúng ta đều phải tự mình bước đi, tự mình va vấp, đương đầu với sóng gió cuộc đời thì mới có thể trưởng thành lên được. Trong quá trình đó, chắc chắn sẽ có không ít thành công nhưng cũng có nhiều thất bại đến với chúng ta. Một người bản lĩnh, khôn ngoan là người biết bỏ lại sau lưng những điều không may và hướng đến những điều tốt đẹp ở phía trước. Điều này được thể hiện phần nào qua câu cách ngôn: “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.”.

Ánh sáng mặt trời là thứ ánh sáng rực rỡ, ấm nóng và kì diệu nhất của thiên nhiên. Mỗi buổi sớm ban mai, mở cửa sổ và hướng mình về phía ánh bình minh, chúng ta sẽ cảm nhận được thứ ánh sáng kì diệu đó. Khi đó, hiển nhiên rằng bóng tối sẽ ngả dần về phía sau lưng chúng ta. Hướng về phía mặt trời tức là hướng mình tới những điều tốt đẹp. Bóng tối sẽ ngả về phía sau bạn ngụ ý rằng khi bạn hướng tới những điều tốt đẹp thì những sự xấu xa, u ám sẽ bị đẩy lùi và chìm dần vào trong quá khứ. Như vậy, nói “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.” tức là khẳng định rằng: Trong cuộc sống, chúng ta phải luôn có thái độ sống lạc quan, tích cực, hướng mình tới những điều tốt đẹp, tránh xa những sự xấu xa, u ám. Có như vậy, chúng ta mới có thể tận hưởng cuộc sống này một cách trọn vẹn và đầy ý nghĩa nhất.

Trong cuộc sống, ai ai trong số chúng ta mà chẳng mong muốn gặt hái được nhiều thành công và hạnh phúc. Tuy nhiên, con đường chúng ta đi không hề bằng phẳng mà trái lại, nó gập ghềnh, khúc khuỷu, ẩn chứa những gian nan, thách thức. Vì vậy, để vượt qua khó khăn ấy, chúng ta hãy can đảm đương đầu với nó. Nhưng, không phải lúc nào những khó khăn, thử thách ấy cũng có thể chinh phục được một cách dễ dàng. Đôi khi, chúng ta sẽ vấp ngã và thất bại. Có những lúc, bạn tưởng chừng như cả thế giới trước mắt mình đang sụp đổ. Tuy nhiên, nếu bạn có ý chí, nghị lực và một niềm tin son sắt để xuyên qua nó, bạn sẽ thấy mình mạnh mẽ và trưởng thành tới mức nào. Từ đó, chúng ta lại có thêm động lực để vượt qua những khó khăn khác trong cuộc sống. Đó chính là sức mạnh kì diệu của ánh sáng mặt trời. Thứ ánh sáng nâng đỡ những con người vấp ngã trong cuộc sống biết tự mình can đảm vực dậy, thứ ánh sáng đẩy lùi sự u ám xấu xa cho những con người đang tìm lối ra trong mê cung tăm tối. Những con người ấy luôn tin vào điều kì diệu và ánh sáng mặt trời, tin vào một tương lai tốt đẹp. Như vậy, chúng ta có thể khẳng định rằng, cuộc sống luôn đầy những khó khăn và những khó khăn, thách thức ấy chỉ dành cho đôi chân của những con người dũng cảm, biết vươn lên, hướng mình về những điều tốt đẹp. Hãy hướng về phía mặt trời, bóng tối sẽ ngả về phía sau bạn – một câu danh ngôn ngắn gọn, khúc chiết nhưng đã để lại cho chúng ta nhiều bài học sâu sắc khiến cho chúng ta phải suy nghĩ và thay đổi thái độ sống.

Để có thể vươn mình tới những điều tốt đẹp, biết cách đứng dậy sau mỗi vấp ngã, chúng ta cùng học hỏi từ những người đã đạt nhiều thành công đáng nể phục trong cuộc sống. Điển hình là anh Nick Vujicic – một con người tràn đầy nghị lực phi thường. Nick sinh ra đã không có tứ chi, phải đối mặt với sự chế giễu của những người xung quanh, anh rơi vào trầm cảm và có ý định từ bỏ cuộc sống. Thế rồi anh nhận ra rằng, trên thế giới này, còn rất nhiều người khác chịu thiệt thòi giống mình, anh dần chấp nhận khuyết tật của bản thân và có suy nghĩ vô cùng tích cực rằng: “Chúa tạo ra tôi ắt phải có dụng ý nào đó và sẽ không để tôi mãi mãi trở nên vô dụng”,…” tôi được sinh ra không phải vì sự trừng phạt của Chúa mà vì sự sáng tạo của Người để hiện lộ những công việc đặc biệt của Người qua tôi”. Nhờ suy nghĩ tích cực, Nick đã tốt nghiệp đại học với tấm bằng kép và trở thành nhà diễn thuyết, tuyên truyền động lực và đại sứ truyền cảm hứng sống nổi tiếng trên thế giới. Hay chúng ta cũng có thể kể đến anh Đặng Lê Nguyên Vũ. Chứng kiến cảnh cha bị bệnh nặng, chỉ cần 2 triệu đồng mà vay mượn cả đại gia đình cũng không đủ, cậu con trai mười sáu tuổi – Đặng Lê Nguyên Vũ đã thề với lòng: Một ngày nào đó mình sẽ thay đổi cuộc sống của đại gia đình này. Anh học đại học ngành y mà nhận ra rằng ngành y không thể đáp ứng được ước mơ và tham vọng của mình, năm thứ ba đại học, anh quyết định nghỉ học và vào thành phố Hồ Chí Minh kiếm tìm cơ hội. Ít ai biết rằng, chàng trai trẻ khởi đầu sự nghiệp bằng căn nhà thuê chỉ vài mét vuông để xay cà phê, vay từng kí cà phê, đạp xe hàng cây số để giao hàng cho khách,… lại trở thành ông chủ của tập đoàn sản xuất cà phê Trung Nguyên – hãng cà phê hàng đầu Việt Nam. Rõ ràng chúng ta đều thấy rằng, khi biết hướng bản thân mình tới những điều tốt đẹp thì mọi chuyện khó khăn đều có thể vượt qua. Nhưng trong cuộc sống ngày nay, không phải ai cũng ý thức được điều này. Xã hội phát triển đòi hỏi mỗi con người chúng ta cũng cần phải phát triển theo, tuy nhiên, có đôi khi, chúng ta bị cuốn vào những bộn bề của cuộc sống, áp lực công việc đè nặng. Vì vậy, có một số người đã không đủ ý chí nghị lực để vượt qua nó, thay vì lạc quan, vui sống thì họ lại thường có những suy nghĩ tiêu cực. Họ dễ thiếu đi niềm tin và dễ bị đẩy đến vực thẳm tăm tối, u ám.

Bởi vậy, mỗi người cần thay đổi nhận thức và thái độ sống. Chúng ta hãy biết nghĩ lạc quan, sống tích cực, nhìn nhận cuộc sống theo những hướng khác nhau. Có ai đó từng nói “Bạn chỉ có hai cách để sống: một là như thể chẳng có điều gì là điều kì diệu, hai là như thể tất cả đều là điều kì diệu”. Cuộc sống của chúng ta đều phụ thuộc vào cách chúng ta nhìn nhận và chỉ cần chúng ta thay đổi cách nhìn, thì cuộc sống cũng thay đổi, đời thay đổi khi chúng ta thay đổi. Vì vậy, hãy lạc quan hơn, nhìn cuộc sống theo hướng tích cực, hướng về phía mặt trời dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, mọi khó khăn đều sẽ lùi về sau chúng ta và đi vào dĩ vãng. Thêm vào đó, mỗi chúng ta cũng cần thắp lên trong trái tim ngọn lửa của ý chí, nghị lực kiên cường và niềm tin son sắt để có thể dũng cảm đối mặt với khó khăn và biết đứng dậy sau vấp ngã. Hãy tự tạo cho mình một niềm đam mê, kiên định và theo đuổi nó, bạn sẽ cuộc sống này đẹp đến mức nào.

Có thể khẳng định, “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.” là một ý kiến đúng đắn và nó luôn đúng con người ở mọi thời đại bởi lẽ cho dù cuộc sống này có phát triển thế nào, chúng ta vẫn phải đối mặt với khó khăn, thách thức. Vì vậy, hãy biết hướng mình về phía mặt trời để tận hưởng cuộc sống một cách trọn vẹn hơn.

d) Kiểm tra và chỉnh sửa

- Đọc lại bài văn đã viết, đối chiếu với các yêu cầu đã nêu ở mỗi bước (chuẩn bị, tìm ý và lập dàn ý) để:

+ Kiểm tra về nội dung và hình thức của bài đã viết.

+ Nhận biết các lỗi còn mắc phải và cách chỉnh sửa.

+ Tự đánh giá kết quả viết.

- Về nội dung kiểm tra, chỉnh sửa:

Phương diện kiểm tra, đánh giá	Câu hỏi kiểm tra
Nội dung	+ Mở bài: Có giới thiệu được khái quát nội dung bài viết không? (Ở bài này là bàn về một lối sống tích cực qua một câu cách ngôn) + Thân bài: • Đã nêu được các nội dung cụ thể làm rõ cho nội dung khái quát đã nêu ở mở bài chưa? (Ở bài này là giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận câu cách ngôn). • Bài viết đã đủ ý chưa? Các ý có phù hợp với vấn đề nghị luận và luận điểm không? • Nội dung cụ thể: Lí lẽ và bằng chứng có sinh động, đặc sắc, giàu sắc thuyết phục không? • Có phát biểu được những suy nghĩ và cảm xúc cá nhân sâu sắc không? + Kết bài: Đã tổng hợp và gợi mở được vấn đề cần bàn luận trong bài chưa? (Ở bài này là ý nghĩa của lối sống tích cực).
Hình thức	+ Bài viết có đủ ba phần và nội dung (độ dài) các phần có cân đối không? + Đã kết hợp được các phương thức biểu đạt và các thao tác nghị luận trong khi viết hay chưa? + Bài viết còn mắc những lỗi nào (dùng từ, đặt câu, chính tả,…)?
Tự đánh giá	+ Mức độ đáp ứng yêu cầu mà bài viết đã đạt được? + Em thấy hứng thú hoặc khó khăn nhất khi thực hiện phần nào trong tiến trình thực hành viết?

2.2. Rèn luyện kĩ năng viết: Mở bài, kết bài và câu chuyển đoạn trong văn bản nghị luận.

a) Cách thức

- Nhiệm vụ của Mở bài là nêu lên vấn đề cần bàn luận trong bài viết. Có thể mở bài bằng các cách sau:

Tên	Cách thức
Nêu phản đề	Người viết nêu lên giả định ngược với điều mình muốn khẳng định, sau đó giới thiệu điều mình muốn khẳng định (chính đề).
Nêu câu hỏi	Người viết nêu vấn đề bằng cách đặt ra các câu hỏi trước vấn đề sẽ bàn luận trong bài.
So sánh	Người viết so sánh hai hiện tượng, sự vật, sự việc, con người,…Từ đó, dẫn vào vấn đề cần bàn luận.

- Nhiệm vụ của Kết bài là tổng hợp và gợi mở vấn đề có thể suy nghĩ tiếp từ nội dung cần bàn luận trong bài viết. Có thể kết bài bằng các cách sau:

Tên	Cách thức
Tóm lược vấn đề	Người viết tóm tắt lại các nội dung đã trình bày ở thân bài.
Phát triển vấn đề	Người viết mở rộng thêm vấn đề đã đặt ra trong bài,
Phối hợp	Người viết khái quát lại các nội dung đã trình bày ở thân bài, đồng thời mở rộng thêm vấn đề.

- Câu chuyển đoạn: Để đảm bảo cho bài văn liền mạch, có lô gích giữa các đoạn văn, cần có câu chuyển đoạn. Ví dụ: Để chuyển từ đoạn giải thích sang đoạn chứng minh cho tính đúng đắn của một cách ngôn, có thể viết: “Vấn đề đặt ra trong câu cách ngôn nêu trên đã được thể hiện rất sinh động trong cuộc sống và trong nhiều tác phẩm thơ văn.”.

b) Bài tập

Từ bài tập: Suy nghĩ về câu cách ngôn: “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn”, các em hãy viết mở bài hoặc kết bài bằng một trong các cách đã nêu ở trên.

Trả lời:

- Mở bài tham khảo:

+ Nêu phản đề: Có người cho rằng, trong cuộc sống, ai cứ hăng hái đi đầu , sống mạnh mẽ, tích cực, dễ bị ghen ghét, thiệt thòi. Thực ra thì không phải như vậy. Mỗi người là một vũ trụ thu nhỏ bởi vậy mỗi người sẽ có cho mình một cách sống, một cách suy nghĩ riêng. Nhưng sống và nghĩ như thế nào để chúng ta thấy hạnh phúc, để cuộc đời này có ý nghĩa. Đó chính là một vấn đề đáng quan tâm và đã có ý kiến cho rằng: “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.”.

+ Đặt câu hỏi: Bạn sẽ làm gì khi mà khó khăn dường như lấp kín hết cuộc đời bạn, khi mà thần may mắn không còn mỉm cười với bạn nữa, khi mà xung quanh bạn toàn những tai tiếng và nỗi nhục nhã ê chề bủa vây…? Dũng cảm đối mặt với những thử thách đó hay đầu hàng, phó mặc cho số phận đã an bài? Nếu là tôi, chắc chắn tôi sẽ tiếp tục đương đầu với những khó khăn đó vì tôi luôn tin vào câu cách ngôn nổi tiếng: “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.”.

+ So sánh: “Cõi đời hôn lên hồn tôi nỗi đau thương/ Và đòi hỏi tôi đáp lại bằng lời ca tiếng hát”

Trong cuộc sống của mỗi con người ai cũng phải đối mặt với những khó khăn, thử thách. Không một ai cuộc sống lại trải toàn hoa hồng, thảm nhung. Chính vì vậy, điều quan trọng là chúng ta phải biết đứng lên, biết vượt qua khó khăn, thử thách để hướng đến tương lai. Bàn về điều này đã có ý kiến cho rằng: “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.”.

- Kết bài tham khảo:

+ Tóm lược vấn đề: Như vậy, câu cách ngôn “Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.” là một lời khuyên về cách sống rất ý nghĩa, đúng đắn. Chúng ta hãy hướng về những điều tốt đẹp trong cuộc sống, nơi đó ta sẽ tìm thấy sự thành công, sự tươi sáng, đẹp đẽ của chính mình.

+ Phát triển vấn đề: Thật vậy, biết hy vọng và tin tưởng vào những điều tốt đẹp là phương thuốc nhiệm màu giúp chúng ta mạnh mẽ hơn, tự tin hơn trong cuộc sống. Có niềm tin chúng ta sẽ tìm thấy sự chia sẻ, nâng đỡ và tình yêu thương giữa cuộc sống đời thường đầy khó khăn, thử thách này. Vậy nên, tôi, bạn và tất cả mọi người hãy rèn luyện cho mình ý chí, niềm tin để luôn tin rằng ở mỗi người sẽ có một mặt trời chân lý luôn tỏa sáng giúp chúng ta vượt qua mọi thử thách trong cuộc sống.

Bài giảng: Viết bài nghị luận xã hội về một tư tưởng, đạo lí - Cô Hoàng Hồng (Giáo viên VietJack)

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 11 Cánh diều hay nhất, ngắn gọn khác:

• Trình bày ý kiến đánh giá, bình luận về một tư tưởng, đạo lí

• Tự đánh giá: Hôm qua tát nước đầu đình

• Hướng dẫn tự học trang 34

• Kiến thức ngữ văn trang 35

• Nguyễn Du – Cuộc đời và sự nghiệp

Xem thêm các tài liệu học tốt lớp 11 hay khác:

• Soạn văn 11 Cánh diều (hay nhất)
• Soạn văn 11 Cánh diều (ngắn nhất)
• Soạn Chuyên đề Văn 11 Cánh diều
• Giải lớp 11 Cánh diều (các môn học)
• Giải lớp 11 Kết nối tri thức (các môn học)
• Giải lớp 11 Chân trời sáng tạo (các môn học)

---