30+ Phân tích tác phẩm Chiến thắng Mtao-Mxây (hay, ngắn gọn)

Đề bài: Phân tích tác phẩm Chiến thắng Mtao-Mxây (trích Sử thi Đăm Săn)

Bài giảng: Chiến thắng Mtao Mxây - Cô Trương Khánh Linh (Giáo viên VietJack)

- Giới thiệu về nội dung và giá trị của sử thi Đăm săn và vị trí đoạn trích chiến thắng Mtao-Mxây: Là sử bộ sử thi nổi tiếng của dân tộc Ê Đê kể về câu chuyện cuộc đời của tù trưởng Đăm Săn cũng chính là câu chuyện về cộng đồng thị tộc trong buổi đầu lịch sử. Đoạn trịch thuộc phần giữa tác phẩm.

- Khát quát chung về nội dung và nghệ thuật của đoạn trích: Kể chuyện Đăm Săn đánh tù trưởng Mtao Mxây, cứu được vợ và đem lại vinh quang cho cộng đồng.

1. Cuộc đọ sức giữa Đăm Săn và Mtao Mxây

a. Nguyên nhân của cuộc chiến

- Cuộc chiến xảy ra do Mtao - Mxây cướp vợ của Đăm Săn đó là Hơ Nhị.

- Người Ê-Đê lại tôn thờ chế độ mẫu hệ, cho nên việc bị cướp vợ không còn là nỗi đau của cá nhân, của gia đình mà nó trở thành nỗi sỉ nhục lớn của cộng đồng. Vì thế cuộc chiến của Đăm Săn và Mtao Mxây không chỉ là cuộc chiến là cuộc chiến để giành lại vợ mà còn là cuộc quyết đấu để bảo vệ danh dự cộng đồng .

b. Diễn biến cuộc chiến giữa hai tù trưởng

- Đăm Săn khiêu chiến và thái độ của Mtao-Mxây

+ Lời khiêu chiến của Đăm Săn: “Ta thách nhà ngươi”, ta sẽ “bổ đôi” sàn hiên, “chẻ ra kéo lửa” cầu thang, “hun” nhà, ví Mtao Mxây như lợn nái, trâu

⇒ Thái độ quyết liệt, tự tin

+ Thái độ của Mtao- Mxây: “Không xuống vì bận ôm vợ hai chúng ta”, sợ bị đâm khi đang đi, không dám múa khiên trước

⇒ Thái độ từ chọc tức đến sợ hãi, tần ngần do dự

- Vào cuộc chiến

* Hiệp đấu thứ nhất:

• Mtao-Mxây:

+ Múa khiên “kêu lạch sạch như quả mướp

+ Chạy bước thấp, bước cao chỉ chém trúng cái cọc cột trâu nhưng khoe được học thần Rồng, là tướng quen đánh trạm trận, quen xéo nát thiên hạ.

⇒ Mtao- Mxây kém cỏi nhưng huênh hoang, khoác lác, ngạo mạn

• Đăm Săn

+ Không nhúc nhích, châm biếm mỉa mai Mtao Mxây

+ Một lần xốc tới vượt một đồi tranh, vượt một đồi lồ ô, chàng chạy vút qua phía Đông, vút qua phía Tây

⇒ Đăm Săn là người bình tĩnh, tự tin, với sức mạnh và tài năng phi thường

* Hiệp đấu thứ hai: Nhờ miếng trầu của vợ, Đăm săn múa khiên chàng múa trên cao gió như bão, múa dưới thấp gió như lốc, núi ba lần rạn nứt, ba dồi tranh bật rễ,..., đâm trúng kẻ thù nhưng không thủng. Chi tiết miếng trầu là biểu hiện cho sức mạnh cộng đồng. Sức mạnh của Đăm Săn được tương trợ bởi cộng đồng.

⇒ Nổi bật sức mạnh phi thường của Đăm Săn.

* Hiệp đấu thứ ba: Nhờ sự giúp đỡ của ông trời Đăm Săn đã tìm ra điểm yếu và chiến thắng kẻ thù.Chi tiết sự trợ giúp của ông trời trong đoạn trích cho thấy, ở thời kì này con người và thần linh có liên quan mật thiết với nhau, đó là dấu vết của tư duy thần thoại, tuy nhiên ở thời đại của sử thi thần linh chỉ góp phần tương hỗ, trợ giúp chứ không hoàn toàn quyết định.

⇒ Qua đây vẫn đề cao sức mạnh người anh hùng.

2. Lễ ăn mừng chiến thắng.

a. Đăm Săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng:

- Ba cuộc đối thoại giữa Đăm Săn và dân làng vừa có sự trùng lặp vừa có sự tăng tiến.

- Qua những lời đối thoại ấy cho thấy thái độ yêu mến ngưỡng mộ, thán phục, một lòng đi theo Đăm Săn của dân làng.

- Cho thấy mối quan hệ thống nhất giữa cá nhân với cộng đồng, đề cao vai trò của người anh hùng trong sự hợp nhất, mở rộng thị tộc, bộ lạc đem lại sự phồn vinh cho cộng đồng.

b. Cảnh ăn mừng chiến thắng

- Âm thanh: Tiếng cồng chiêng nhộn nhịp đó là nét đẹp truyền thông, bản sắc văn hóa của người Ê-đê. Âm thanh ấy thể hiện sự sung túc, giàu sang, là sức mạnh, vẻ đẹp của vật chất, tinh thần của cộng đồng.

- Con người

+ Người tới ăn mừng: Các tù trưởng từ phương xa đến, khác “đông nghịt”, tôi tớ “chật ních cả nhà”

⇒ Cho thấy niềm vui, sự đồng tâm, thống nhất trong cộng đồng

+ Hình ảnh người anh hung Đăm Săn: Nằm trên võng, tóc thả trên, uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán, đôi mắt long lanh, bắp chân to bằng xà ngang…

⇒ Đó là vẻ đẹp sức mạnh mộc mạc, giản dị nhưng rất gần gũi với rừng núi, oai phong, dũng mãnh khác thường. Qua đó cho thấy cái nhìn đầy ngưỡng mộ sung kính, tự hào của nhân dân với người anh hùng của cộng đồng.

3. Nghệ thuật thể hiện

- Ngôn ngữ trang trọng, kết hợp ngôn ngữ kể, tả của người dẫn truyện và ngôn ngữ đối thoại của nhân vật, ngôn ngữ giàu âm thanh và hình ảnh.

- Nghệ thuật kể xem lẫn tả

- Các biện pháp nghệ thuật: So sánh, cường điệu, phóng đại, đối lập

- Khát quát, nhấn mạnh nội dung và nghệ thuật đoạn trích

- Mở rộng vấn đề: Khái quát về giá trị của sử thi Đăm Săn và các sử thi khác trong đời sống văn học.

Nhân vật Đăm Săn nổi bật lên trong toàn bộ cuốn sử thi nói chung và đoạn trích Chiến thắng Mtao-Mxây nói riêng hai khía cạnh. Một mặt, đó là con người hội đủ những phẩm chất cá nhân như trí tuệ, tài năng, nhân cách, khát vọng. Mặt khác, đó còn là sự gắn bó, liên kết với cộng đồng mà chính chàng là tù trưởng. Với cái nhìn ấy, ta thấy nhân vật Đăm Săn đã tự khẳng định mình trong những biến cố, sự kiện ở đoạn trích Chiến thắng Mtao-Mxây.

Xét về tình tiết trong mô hình cốt truyện thì cuộc giao tranh giữa Đăm Săn với các tù trưởng khác không chỉ xảy ra có một lần. Dường như nhu cầu mở rộng lãnh địa, tăng cường lực lượng, khẳng định quyền uy... là nguyên nhân sâu xa dẫn đến những cuộc giao tranh ấy. Nhưng trong các cuộc chiến xảy ra thì cuộc đối mặt giữa Đăm Săn với Mtao Mxày có tính chất điển hình hơn cả.

Đối thủ của Đăm Săn là Mtao-Mxây, một đối thủ ngang tầm: Tuy võ nghệ không thuộc hàng cao thủ nhưng Mtao-Mxây là một kẻ "túc trí đa mưu", lấy sự sắc sảo, khôn ngoan làm sức mạnh cho mình. Không tin vào bản thân thì làm sao dám táo tợn cướp vợ của Đăm Săn! Và khi biết Đăm Săn tới để làm gì rồi mà còn khiêu khích "Ta không xuống đâu, diêng ơi. Tay ta đang còn bận ôm vợ hai chúng ta..."

Thái độ nghênh chiến của Mtao-Mxây khá đàng hoàng: "Bà con xem, khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cái cầu vồng. Trông hắn dữ tợn như một vị thần". Có thể nói, đó là tư thế tự tin. Tự tin nhưng thận trọng. Hai lần Mtao-Mxây nhắc Đăm Săn không được đâm mình khi Mtao-Mxây đi xuống và lúc đi xuống rồi vẫn còn do dự, đắn đo. Cách ứng xử của Mtao Mxậy theo lối "quân tử phòng thân" luôn đề phòng bất trắc.

Bước vào cuộc chiến, Mtao-Mxây nhường cho Đăm Săn múa khiên trước với một thái độ khiêm tốn giả vờ. Giả vờ nói rằng võ nghệ của mình kém cỏi: "Ta như gà làng mới mọc cựa kliê, như gà rừng mới mọc cựa êchăm, chưa ai giẫm phải mà đã gãy mất cánh". Võ nghệ ấy là chắp vá: "Có cậu, ta học cậu. Có bác, ta học bác. Có thần Rồng, ta học thần Rồng". Nhưng từ sự giả vờ ấy đã lộ ra một câu nói thật: "Thế ngươi không biết ta đây là một tướng đã quen đi đánh thiên hạ, bắt tù binh, đã quen đi xéo nát đất đai thiên hạ hay sao?". Không phải vô tình mà câu kể khan của người dẫn truyện ngay từ đầu đã phác ra cái vẻ sang trọng, tôn nghiêm, bề thế của Mtao-Mxây, một tù trưởng giàu mạnh trong vùng. Cái cách giả vờ ấy phải chăng làm cho đối thủ chủ quan, khinh suất?

Mặc cho Đăm Săn khinh bỉ, mặc cho mình múa khiên không đẹp (múa "kêu lạch xạch như quả mướp khô"), tốc độ lại chậm chạp, nặng nề ("bước cao bước thấp") nhưng Mtao-Mxây không nản lòng. Y rắp tâm chờ cơ hội. Và khi cơ hội đến, hành động của Mtao-Mxây nhanh hơn một chớp mắt: đâm lén Đăm Săn. Khi Mtao-Mxây "chém phập một cái", chắc chắn Đăm Săn không khỏi giật mình. May cho Đăm Săn là nhát chém quá nhanh và không ngờ ấy của địch lợi hại "chỉ vừa trúng một cái chão cột trâu".

Hai trợ thủ cuối cùng của Mtao-Mxây là miếng trầu của Hơ Nhị và cái áo giáp che thân. Đăm Săn chỉ vô hiệu hóa được con bài thứ nhất, đến con bài thứ hai thì Đăm Săn đã bất lực hoàn toàn. Đùi Mtao-Mxây bị đâm trúng nhưng không thủng, người Mtao-Mxây cũng thế. Nếu không có sự giúp sức của Ông Trời thì Đăm Săn chắc chắn sẽ trắng tay, cả danh dự và quyền uy vì chàng sẽ là người bại trận.

Nhìn chung cách khắc họa nhân vật (cả Mtao-Mxây và Đăm Săn) của đoạn trích là kết hợp hai yếu tố: đối thoại giữa các nhân vật và lời người dẫn truyện.

Riêng với nhân vật Đăm Săn, tác giả cuốn truyện còn thực hiện phép đối xứng nghệ thuật nữa. Bằng cách ấy, nhân vật Đăm Săn xuất hiện như một điểm nhấn rực rỡ, sáng ngời.

Trước hết, chàng là người cương trực, thẳng thắn, không đê tiện, nhỏ nhen. Bởi vậy khi chạm vào những ý nghĩa hèn hạ, mờ ám của Mtao-Mxây, Đăm Săn như người đụng phải lửa. Hai lần Mtao-Mxây cất tiếng ("không được đàm ta khi ta đang đi xuống") là hai lần Đăm Săn như thấy lòng tự trọng bị tổn thương. Qua đối thoại của chàng, ta cảm nhận được sự khinh khi, tức giận: "Ngươi xem, đến con lợn nái của nhà ngươi dưới đất, ta cũng không thèm đâm nữa là!". Và đối lập với những ý nghĩ vẩn đục của Mtao-Mxây, tâm hồn của Đăm Săn thật là trong sáng.

Mặc dù đến nhà Mtao-Mxây để gây chiến vì Đăm Săn có lí do khiêu chiến, nhưng chàng không vội ra tay. Phải bình tĩnh đến mức nào đó để không làm cho cơn giận bùng lên, Đăm Săn mới nhường cho Mtao-Mxây múa khiên trước. Chỉ thực sự gai mắt khi chứng kiến lời nói của đối thủ, khoác lác huênh hoang mà thực tài kém cỏi, Đăm Săn mới thực sự rung khiên.

Tài nghệ phi thường của Đăm Săn được chứng thực trong cuộc múa khiên hùng tráng. Có đến hai dụng ý nghệ thuật của tác phẩm sử thi mà người kể khan đã dùngđắc địa. Thứ nhất là biện pháp đối lập hai chiều (giữa cảnh Mtao-Mxây múa gươm trước với cái cách múa khiên đầy tốc độ của Đăm Săn "Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô" là những đường gươm chậm chạp, nặng nề của Mtao-Mxây: "bước cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông". Thứ hai là vai trò của người dẫn truyện. Trong đợt múa khiên tiếp theo, đối xứng nghệ thuật đã không còn. Thay vào đó là lời thuyết minh của người chứng kiến. Trong lần múa khiên này, võ nghệ của Đăm Săn không còn là tốc độ mà chuyển sang cường độ. Nếu tốc độ múa khiên của chàng cứ thấy "vun vút" ("vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây") thì cường độ múa khiên của chàng lại là một trận bão lớn. Chỉ còn lại một hào hứng, một tung hô đầy kinh ngạc: "Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc. Chòi lẫm đổ lãn lóc. Cầy cối chết rụi. Khi chàng múa dưới thấp, vang lên tiếng đĩa khiên đồng. Khi chàng múa trên cao, vang lên tiếng đĩa khiên kênh. Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung...". Thủ pháp cường điệu khoa trương thật thích hợp trong văn cảnh này. Nó làm đậm lên một sức mạnh, một năng lực phi phàm chỉ những người xuất chúng như Đăm Săn mới có. Như thế là kịch tính đã phát triển tới tốc độ, tính hàm súc, lắng đọng cũng đạt đến độ cao.

Nhưng sự cường điệu khoa trương không bao giờ là vô hạn. Sức mạnh của Đăm Săn quả là có giới hạn. Nó biết dừng lại ở sự có lí ngay cả trong tư duy có yếu tốthần thoại của tác phẩm sử thi. Trong trường hợp ấy cần có thần linh trợ giúp. Ông trời, ông bụt hiện lên đúng lúc từ những giấc mơ. Trời, bụt giúp người hoạn nạn. Trời, bụt cũng giúp cho những khát vọng lớn của con người. Nhân vật ông trời ở đây đứng về phía Đăm Săn, phát hiện cho chàng cái "gót chân A-sin" của địch thủ. Chỉ tới lúc đó, Mtao-Mxây mới không còn một thành lũy nào ẩn nấp. Khi cái áo giáp của Mtao-Mxây rơi xuống, hắn mới hiện nguyên hình là một kẻ yếu đuối biết bao! Hình ảnh cái chuồng lợn, chuồng trâu bẩn thỉu đã xuất hiện ở đầu đoạn văn, nay được lặp lại với một ý vị mỉa mai trên một tinh thần khác. Ởlần thứ nhất nó liên quan đến nhân cách của Mtao-Mxây thì lần thứ hai nó lại liên quan đến sức mạnh của một kẻ không còn gì đáng sợ nữa.

Nếu cuộc chiến giữa Đăm Săn với Mtao-Mxây khắc họa một phương diện của Đăm Săn, phương diện con người cá nhân thì cảnh trở về và lễ ăn mừng chiến thắng lại mở ra một góc khác của con người anh hùng đó: con người cộng đồng, con người xã hội.

Vốn là một tù trưởng giàu mạnh, Đám Săn có trách nhiệm với bộ tộc đã đành. Chính vì danh dự của Đăm Săn bị xúc phạm (Mtao-Mxây cướp vợ cùa Đăm Săn)cũng là danh dự của bộ tộc bị xúc phạm mà chàng đã dấy binh. Chiến thắng kẻ thù rồi, danh dự được bảo vệ rồi, trách nhiệm của Đăm Săn tăng lên gấp đôi. Có trách nhiệm với tôi tớ, dân làng của mình, chàng có nghĩa vụ che chở cho tôi tớ, dân làng của Mtao-Mxây nữa. Sự mở rộng địa bàn ở đây không có nghĩa thôn tính một cách áp đặt, giản đơn. Nó dựa trên nguyên tắc tự nguyện và người thủ lĩnh mới không hề có định kiến mà ngược lại hết sức bình đẳng, chân tình. Không một hiệu lệnh nào thúc ép, không một lời nói nào cao giọng răn đe. Đăm Săn đã gõ cửa từng nhà. Biện pháp nghệ thuật ở đây là hình thức tiếng vang. Một câu nói của Đăm Săn truyền đi, một câu trả lời vọng lại để rồi một câu hỏi từ đó lại lan xa từ nhà này qua nhà khác. Câu hỏi thứ nhất (của Đăm Săn): "ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói! ơ tất cả tôi tớ bằng này! Các ngươi có đi với ta không?". Câu trả lời thứ nhất (của dân làng): "Không đi sao được! Tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai?"... Câu hỏi thứ hai (của Đăm Săn): "ơ tất cả dân làng này, các ngươi có đi với ta không? Tù trưởng các ngươi đã chết, lúa các ngươi đã mục. Ai đi chăn ngựa hãy đi bắt ngựa! Ai giữ voi hãy đi bắt voi! Ai giữ trâu hãy đi lùa trâu về!". Cứ như thế một cuộc chạy tiếp diễn ra tạo nên sự kết tinh, hòa đồng gắn bó hai bộ tộc của Đăm Săn và Mtao-Mxây làm một.

Lễ mừng chiến thắng do đó không chỉ đóng khung trong nghĩa hẹp là trừng trị một kẻ ác (Mtao-Mxây) đã thành công. Nó mang một ý nghĩa kép: vừa chiến thắng kẻ thù vừa nhân lên gấp đôi sức mạnh của bộ tộc. Bởi vậy, âm hưởng của bản anh hùng ca mới ngát trời hào hứng: rộn rã âm thanh của các loại chiêng có tiếng đồng tiếng bạc cùng với vòng nhạc rung lên làm cho tất cả mọi giống loài phải im tiếng để nhường chỗ cho một sự kiện trang nghiêm chưa từng có bao giờ. Và rồi sau cái phút nín lặng âm thanh ấy, một bản hòa ca còn hùng tráng hơn bởi có sự tham gia của "Lươn trong hang, giun trong bùn, rắn hổ, rắn mang đều chui lên nằm trên cao sưởi nắng". Ếch nhái cũng hoan hỉ, vui mừng, cùng kì nhông ngoài bãi "kêu lên inh ỏi suốt ngày đêm". Không gian cứ mở rộng ra đến cùng trời cuối đất. Không gian của niềm vui và không gian của danh tiếng Đăm Săn: "Nhà Đăm Săn đông nghịt khách... Các khách tù trưởng đều từ phương xa đến". Lại nữa: "Danh vang đến thần, tiếng lừng khắp núi, đông tây đâu đâu cũng nghe danh tiếng Đăm Săn".

Trong bối cảnh nhộn nhịp tưng bừng ấy, hình tượng Đăm Săn hiện lên như một vị thần: oai phong về ngoại hình và đầy sức sống tiền tàng nội lực. Lúc Đăm Săn nằm trên võng nghỉ ngơi "tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng ở dưới đất là một cái nong hoa". Còn khi xuất hiện trước đám đông thì rực rỡ với "Ngực quấn chéo một tấm mên chiến, mình khoác một tấm áo chiến, tai đeo nụ, sát bên minh nghênhngang đủ giáo gươm, đôi mắt long lanh như mắt chim ghếch ăn hoa tre". Đăm Săn, trong con mắt của tôi tớ, dân làng, khách khứa là một sức mạnh vô địch, "một trang tù trưởng mới giàu lên, đang tràn đầy sức trai, tiếng tăm lừng lẫy".

Về nghệ thuật kể chuyện trong đoạn văn có những đặc điểm nổi bật như kể chuyện kết hợp với miêu tả tạo nên hứng thứ của cảm giác liền mạch nhưng lại có điểm dừng, vừa bao quát vừa đi sâu vào từng chi tiết. Ở đây còn một sự kết hợp thứ hai giữa câu chuyên được kể và người kể nhằm cá thể hóa vai trò chủ quan vừa tạo không khí đang diễn ra vừa gây được sự đồng cảm của những người nghe trong hình thức diễn xướng. Riêng ngôn ngữ sử thi thì đoạn văn là một ví dụ điển hình. Ngôn ngữ ấy vừa giàu chất hội họa (thông qua hình ảnh) vừa giàu chất âm nhạc (thông qua nhịp điệu). Hình ảnh thì có khi là tả thực, có khi là phóng đại, cường điệu, khoa trương. Riêng về âm nhạc thì tuy đoạn văn được kể dưới hình thức văn xuôi nhưng rất gần với thơ ở nhịp điệu, tiết tấu cân xứng, hài hòa, du dương trầm bổng. Để chứng minh những điều nhận định trên đây không khó. Có điều chắc chắn là với cách kể ấy, với ngôn ngữ ấy, ta được lắng nghe một thứ phối hợp của nhiều thể loại, một thứ hòa thanh của nhiều nhạc cụ, làm thức dậy nhiều giác quan. Sức hấp dẫn của nó là không thể nào cưỡng nổi. Đó là dấu hiệu của một tác phẩm sử thi đạt tới đỉnh cao trong sự sáng tạo tuyệt vời.

Đăm Săn là sử thi anh hùng nổi tiếng nhất của dân tộc Ê-đê nói riêng và của Việt Nam nói chung. Tác phẩm cho thấy vẻ đẹp ngoại hình và sức mạnh phi thường của người anh hùng Đăm Săn, không chỉ vậy người anh hùng Đăm Săn còn mang trong mình nhiều phẩm chất cao quý, lập nhiều chiến công lừng lẫy. Tất cả vẻ đẹp đó đã được tái hiện một cách đầy đủ trong đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây”.

Khi Đăm Săn cùng nô lệ của mình lên rẫy làm nương, Mtao Mxây – một tù trưởng tham lam, độc ác đã nhân cơ hội đó bắt cóc Hơ Nhị về làm vợ. Đăm Săn đến tận nhà chiến đấu đòi lại vợ, sau khi chiến thắng đã đưa nô lệ của Mtao Mxây về hợp nhất với bộ tộc của mình để trở nên hùng mạnh hơn. Đoạn trích đã thể hiện được vẻ đẹp phẩm chất anh hùng của Đăm Săn và sự hèn nhát, thất bại thảm hại của Mtao Mxây.

Trước và trong trận chiến đã bộc lộ đầy đủ vẻ đẹp phẩm chất của Đăm Săn và sự hèn nhát, tự kiêu của Mtao Mxây. Vợ bị bắt, Đăm Săn ngay lập tức dẫn dân làng đến nhà của Mtao Mxây để khiêu chiến với hắn, giọng điệu của Đăm Săn hết sức kinh bỉ kẻ thù: “Ơ diêng! Ơ diêng! Xuống đây! Ta thách nhà ngươi đọ dao với ta đấy”. Gọi Mtao Mxây là “diêng” – người bạn kết nghĩa với hàm ý mỉa mai, bởi họ trước đây đã từng là bạn bè tốt nhưng Mtao Mxây tráo trở lại đến cướp vợ của bạn. Trước lời khiêu chiến của Đăm Săn, Mtao Mxây sợ hãi từ chối không dám xuống, dáng điệu hết sức rụt rè, đắn đo “ngươi không được đâm ta khi ta đang đi xuống đó, nghe”. Trái ngược với thái độ rụt rè của Mtao Mxây, Đăm Săn khẳng khái khẳng định:“Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang xuống nhỉ? Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi nhỉ?” Kèm theo thái độ khinh bỉ: “Ngươi xem, đến con lợn nái của nhà ngươi dưới đất ta cũng không thèm đâm nữa là. Ngươi xem đến con trâu nhà ngươi trong chuồng ta cũng không thèm đâm nữa là”. Chỉ qua những lời nói, cử chỉ ấy ta cũng thấy hai tính cách hoàn toàn trái ngược nhau, nếu như Đăm Săn chủ động, dũng cảm đối mặt với kẻ thù thì Mtao Mxây lại bị động, hèn nhát, sợ hãi không đáng mặt làm anh hùng, làm tù trưởng của mọi người.

Tính cách, phẩm chất của hai nhân vật càng được bộc lộ rõ hơn trong trận chiến. Với tinh thần thượng võ, Đăm Săn nhường cho kẻ thù quyền chủ động tấn công. Trái với dáng điệu Mtao Mxây “dữ tợn như một vị thần”, lời nói huênh hoang: “Ta là tướng quen đánh trăm trận, quen giày xéo đất đai thiên hạ”, thực tế hắn lại chạy bước thấp bước cao, hết sang bãi Đông lại bãi Tây, vung dao chém yếu ớt nên chỉ trúng vào chão cột trâu. Còn Đăm Săn trước những hành động đó của kẻ địch chỉ đứng im thể hiện thái độ kinh bỉ. Khi chàng múa khiên đã thể hiện tất cả vẻ đẹp dũng mãnh, oai hùng của mình: “Một lần xốc tới chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây”. Hiệp đấu thứ ba đã quyết định thắng thua của cả hai nhân vật. Trong thế bí bách, Mtao Mxây yêu cầu nàng Hơ Nhị ném cho miếng trầu nhưng vì kém cỏi nên hắn không bắt trúng. Còn chàng Đăm Săn đã bắt trúng miếng trầu, khiến sức mạnh tăng lên gấp bội và chàng đã giành chiến thắng, mang được người vợ yêu quý trở về.

Đăm Săn trở về trong chiến thắng vang dội. Trước khi cùng dân làng trở về, chàng đã có những hành động, ứng xử hết sức đẹp đẽ: kêu gọi tôi tớ của Mtao Mxây đi theo mình để xây dựng một cộng đồng lớn, giàu mạnh. Lời kêu gọi ấy vô cùng tha thiết, hướng đến từng gia đình nhỏ để mong nhận được sự đồng thuận, ủng hộ của họ. Không chỉ vậy, lời kêu gọi ấy còn rất thấu tình, đạt lí: “Ơ tất cả dân làng này, các ngươi có đi với ta không? Tù trưởng các ngươi đã chết, lúa các ngươi đã mục. Ai chăn ngựa, hãy đi bắt ngựa. Ai giữ voi, hãy đi bắt voi. Ai giữ trâu, hãy đi lùa trâu về”. Bởi vậy, lời kêu gọi đó đã nhận được sự đồng thuận của tất cả dân làng, họ đều có chung một mục đích xây dựng một cộng đồng to lớn, hùng mạnh để tất cả mọi người được hưởng ấm no, hạnh phúc: “Không đi sao được, làng chúng tôi phía bắc đã mọc cỏ gấu, phía nam đã mọc cỏ hoang, người giàu cầm đầu chúng tôi nay đã không còn nữa”. Họ về cùng Đăm Săn: “Đoàn người đông như bầy cà tong, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến, như mối. Tôi tớ mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như vò vẽ đi chuyển hoa, như bầy trai gái đi giếng làng cõng nước”. Và khi trở về họ mở tiệc ăn mừng vô cùng lớn, kéo dài suốt mùa khô, tù trưởng các nơi tụ hội về chật ních người. Hình ảnh đó cho thấy sự lớn mạnh của buôn làng Đăm Săn, đã giàu có nay lại càng giàu có hơn. Tiếng tăm, vẻ đẹp phẩm chất và sức mạnh của chàng lại càng vang xa, khiến ai cũng ngưỡng mộ.

Bên cạnh hai nhân vật chính là Đăm Săn và Mtao Mxây cũng cần kể đến một số nhân vật khác như: Hơ Nhị và ông Trời, đây là hai nhân vật trợ thủ, xuất hiện để giúp Đăm Săn chiến thắng. Không chỉ vậy, họ còn giúp tôn vinh Đăm Săn, khẳng định tính chất chính nghĩa của nhân vật này. Ngoài ra cũng cần kể đến nhân vật quần chúng, đám đông, họ là những người hậu thuẫn cho Đăm Săn hoặc bị chàng thuyết phục bằng tài năng, phẩm chất. Tất cả bọn họ đều có một mục đích chung tôn vinh vẻ đẹp sức mạnh và phẩm chất của Đăm Săn.

Tác phẩm không chỉ hấp dẫn ở nội dung mà còn ở nghệ thuật xây dựng nhân vật. Mỗi nhân vật đề có vai trò khác nhau với diễn biến sử thi khiến cho sử thi liên tục phát triển. Các nhân vật có một tính cách riêng. Nghệ thuật sử dụng ngôn từ đặc sắc, linh hoạt; ngôn ngữ người kể chuyên có xen lời đối thoại khiến cho tác phẩm thêm sinh động, hấp dẫn. Nghệ thuật miêu tả sinh động, kết hợp linh hoạt các thủ pháp so sánh, phóng đại.

Bằng nghệ thuật xây dựng nhân vật, ngôn ngữ đặc sắc, đoạn trích đã làm nổi bật vẻ đẹp anh hùng, dũng cảm của Đăm Săn. Vẻ đẹp của Đăm Săn là vẻ đẹp kết tinh của cả cộng đồng, nhân vật hội tụ sức mạnh của nhân dân, đó là vẻ đẹp, sức mạnh của lòng tự trọng, danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và luôn hướng đến mục đích cao cả xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phục cho cộng đồng.

Lời giải bài tập lớp 10 sách mới:

Trang trước Trang sau

chien-thang-mtao-mxay.jsp

Giải bài tập lớp 10 sách mới các môn học